عصب سیاتیک بزرگترین عصب بدن انسان است. درد سیاتیک هنگامی اتفاق میافتد که عصب سیاتیک در اثر التهاب یا آسیب فیزیکی، تحت فشار قرار میگیرد. این درد میتواند فقط در یک طرف بدن و یا در هر دو طرف آن باشد و نیز میتواند باعث بیحسی و ضعف اندامها همراه با درد عضلات و مفاصل شود. در ادامه به روشهای درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیتهای فیزیوتراپی سیاتیک خواهیم پرداخت.
سیاتیک چیست؟
عصب سیاتیک بزرگترین عصب بدن انسان است. این عصب در داخل باسن و در پشت ران درست درخط وسط سیر میکند و به زانو میرسد. در پشت زانو به دو شاخه تی بیال و عصب پروانه آل مشترک تقسیم میشود. درد سیاتیک به صورت یک طرفه یا دو طرفه انتشار مییابد. البته عصب پرونئال مشترک خود به دو عصب پرونئال سطحی و عمقی تقسیم میشود. عصب پرونئال سطحی حسی است و به پوست میرود و حس جلوی پای انسان را تامین میکند و عصب پرونئال عمقی به عضلات جلوی ساق پا میرود.
عصب سیاتیک از ۵ ریشه عصبی در داخل کمر و لگن تشکیل میشود. که عبارتند از دو ریشه از کمر انسان که ریشه عصبی چهارم و پنجم کمری L4و L5 و سه ریشه از لگن که شامل ریشه اول دوم و سوم لگنی ( S1 ,S2,S3 ) می باشد. این عصب در باسن انسان از زیر عضله گلابی شکل یا عضله پیریفورمیس رد میشود و در پشت زانو به دو شاخه تیبیال و عصب پرونئال مشترک تقسیم میشود. اصولا ساق پا از دو قسمت درست شده است: عضلات قسمت جلوی ساق پا از عصب پرونئال عمقی عصب میگیرند وعضلات قسمت پشت ساق پا از عصب تیبیال عصب میگیرند. کلیه حرکات پاهای ما ( مانند راه رفتن ، ایستادن ، فشردن پدال ترمز و گاز ، برداشتن پا از روی ترمز ) از طریق این عصب ( یعنی عصب سیاتیک و دوشاخه انتهایی آن عصب پرونئال عمقی و عصب تیبیال ) انجام میشود.
درد سیاتیک چیست؟
درد سیاتیک دردی است که در مسیر عصب سیاتیک بوجود میآید یعنی از کمر، به باسن ، پشت ران و پشت و یا خارج ساق پا احساس میشود. معمولاً، علت درد سیاتیک یک طرفه است، اما میتواند دو طرفه نیز باشد. درد میتواند به صورت ناگهانی ایجاد شده یا به تدریج و با گذشت زمان افزایش پیدا یابد. درد سیاتیک در 90 درصد موارد در نتیجه پارگی یا فتق دیسک ایجاد میشود و در اینگونه مواقع معمولاً دیسک پاره شده یا فتق دیسک به ریشههای عصب سیاتیک (معمولا ریشه عصبی L5 به علت دیسک L4-L5 و ریشه عصبی S1 به علت فتق یا پاره شدن دیسک L5-S1) فشار وارد میکند. پس به طور خلاصه شایعترین علت درد سیاتیک پارگی یا فتق دیسک L4-L5 و L5-S1 است . سایر بیماریهایی که باعث درد عصب سیاتیک میشوند شامل تنگی کانال نخاعی ، تومورهای ستون مهرهها ، عفونتهای ستون مهرهها و یا تومرهای داخل لگن و تومورهای خود عصب سیاتیک هستند. وقتی ریشههای عصب سیاتیک تحت فشار قرار میگیرند، ضعف در عضلات، بیحسی، ضعف ساق پا یا احساس سوزش کف پا و یا کمر را ایجاد میکنند. بعضی از مطالعات نشان دادهاند که 40 درصد از افرادی که دچار دیسک کمر میشوند فقط با درد سیاتیک مراجعه میکنند، ( بدون اینکه کمر درد داشته باشند) .
علائم درد سیاتیک
درد رگ سیاتیک معمولاً فقط یک طرف پایینتنه را درگیر میکند و درد آن از پایین کمر به پشت کشالههای ران و پایین پاها کشیده میشود. معمولاً ترکیبی از چند مورد از علائم زیر در افراد مبتلا به سیاتیک یافت شده است.
- درد مداوم در یک طرف از باسن یا ران که به ندرت در هر دو طرف احساس میشود.
- درد شدیدی که از پایین کمر منشأ میگیرد و در امتداد مسیر عصب سیاتیک به پشت کشاله ران و پایین پاها کشیده میشود.
- دردی که در هنگام خوابیدن و راه رفتن تسکین پیدا میکند و هنگام ایستادن یا نشستن تشدید میشود.
- دردی که معمولاً به صورت تیر کشیدن یا سوزاننده توصیف میشود و حالت مبهم ندارد.
- احساس “سوزن سوزن شدن” یا “گزگز“، بیحسی یا ضعف و یا احساس تیر کشیدن به طرف پایین پاها
- ضعف یا بیحسی در زمان حرکت دادن ران یا پاها
- درد شدید یا تیر کشیدن در یک پا که ایستادن و راه رفتن را برای بیمار مشکل میکند.
- احساس درد و سایر علائم ناراحتی در پنجههای پا که به موقعیت محل فشرده شدن عصب سیاتیک بستگی دارد.
- درد پایین کمر که ممکن است اصلاً وجود نداشته باشد و یا در صورت وجود، شدت آن به اندازه درد پاها نیست.
تشخیص سیاتیک
برای تشخیص علت درد سیاتیک با تصویربرداری در معاینه فیزیکی، پزشک وضعیت قدرت عضلات را مورد بررسی قرار میدهد. از بیمار خواسته میشود تا روی انگشتان یا پاشنه خود راه برود، از یک حالت چمباتمه بلند شود، برای معاینه میزان فشار به عصب سیاتیک در حالیکه بیمار روی تخت به پشت دراز کشیده است، پزشک یکی از پاهای بیمار را در بلند میکند. معمولاً دردی که ناشی از عصب سیاتیک باشد، با انجام این مانور تشدید خواهد شد.
برای تشخیص بیماری سیاتیک از روش های تصویر برداری زیر استفاده میکنیم :
- عکس برداری رادیولوژی
- تصویر برداری ام آر آی (MRI)
- سی تی اسکن
سیاتیک منشاء چه اختلالاتی است؟
به طور کلی درگیری در ریشههای سیاتیک میتواند منشاء دو اختلال عمده باشد.
- اختلال دیسکهای کمری
- تنگی کانال نخاعی
در هر دوی این موارد ریشههای سیاتیک میتواند درگیر شود به عبارتی هر کدام از این موارد میتوانند با درگیر کردن ریشههای سیاتیک اختلال سیاتیک را ایجاد نمایند که در مورد اختلال دیسکهای کمری تمرینات تقویتی و اکستنشن ستون مهرهها میتواند کمک کننده بوده ولی در مورد تنگی کانال نخاعی تمرینات فلکشن و همچنین برداشتن فشار در هر دو مورد اختلال با تکنیکهای کشش ستون مهرهها و یا دستگاههای ترکشن میتواند کمک کننده باشد.
علل درد سیاتیک
درد سیاتیک میتواند علل مختلفی داشته باشد که شامل موارد زیر میباشد:
بیرونزدگی یا فتق دیسک
فتق دیسکهای بینمهرهای در قسمت پایین ستون فقرات (ناحیه لومبار) میتواند باعث فشار بر ریشه اعصاب نخاعی و بروز درد در پایین کمر و پاها شود.
بیماری خرابی دیسک
هر چند خرابی دیسک به مقدار کم یکی از پیامدهای پیری است و فرایندی طبیعی محسوب میشود، اما برای برخی از افراد، خرابی یک یا چند دیسک بین مهرهای در قسمت پایین کمر میتواند باعث تحریک ریشه عصب و درد سیاتیک شود.
اسپوندیلولیستزیس ایستمیک
اسپوندیلولیستزیس هنگامی اتفاق میافتد که یک شکستگی فشاری کوچک بر روی یکی از مهرههای پایین کمر باعث میشود که جسم آن مهره بر روی مهره زیرین خود به طرف جلو بلغزد. برای مثال سُر خوردن مهره L5 بر روی مهره S1 میتواند باعث این عارضه شود.
تنگی کانال نخاع لومبار
این عارضه معمولاً به خاطر تنگ شدن کانال نخاعی، باعث بروز درد سیاتیک میشود. تنگی کانال نخاعی در اثر پیری و افزایش سن اتفاق میافتد و در بین بزرگسالان بالای 60 سال، عارضه نسبتاً شایعی به حساب میآید.
بارداری
تغییراتی که در زمان بارداری در بدن اتفاق میافتد از جمله افزایش وزن، تغییر نقطه ثقل بدن و تغییرات هورمونی، میتواند باعث بروز درد سیاتیک در دوران بارداری شود.
اسپوندیلوز آنکیلوزان
اسپوندیلوز آنکیلوزان عارضهای است که با التهاب مزمن در ستون فقرات و اطراف آن شناخته میشود. علائم این عارضه معمولاً ابتدا در مفاصل ساکروایلیاک بروز میکند و باعث التهاب این مفاصل میشود و میتواند درد سیاتیک را نیز به همراه داشته باشد.
چه افرادی در معرض خطر سیاتیک قرار دارند؟
ممکن است به دلایل زیر در معرض سیاتیک باشید:
- برخی تغییرات در ستون فقرات به دلیل افزایش سن که باعث دیسک و خار استخوان میشود.
- افزایش وزن یا چاقی که باعث فشار زیادی به ستون فقرات شما میشود، میتواند باعث تحریک سیاتیک شود.
- شغلی که به پشت شما فشار میآورد و بارهای سنگینی را حمل میکنید.
- ساعات طولانی نشستن میتواند باعث پیشرفت سیاتیک شود.
- مبتلا به دیابت، از آنجا که این نوع شرایط میتواند منجر به آسیبهای عصبی شود.
- بارداری، تومورهای لگن، سیگار کشیدن، تنگی نخاع و اسپوندیلولیستز نیز ممکن است باعث ایجاد سیاتیک شود.
برخی از افراد میتوانند با درمان غیرجراحی سریعتر بهبود یابند. اما نادیده گرفتن درمان میتواند به آسیب دائمی عصب شما منجر شود. بنابراین، این ضروری است که به دنبال درمان مناسب باشید.
درمان درد سیاتیک
در مراحل اولیه میتوان از درمانهای ابتدایی و سپس از درمانهای کلینیکی برای این گونه بیماران استفاده کرد. در مراحل اولیه شامل استفاده از یخ یا گرما هر دو ساعت ۲۰ دقیقه در ناحیه مذکور میتواند چاره ساز باشد. همچنین استفاده از داروهای آرام بخش و کاهنده درد میتواند در موارد درمانهای کلینیکی برای این گونه بیماران توسط پزشک متخصص و کارآزموده توصیه شود.
در موارد شدیدتر تزریقهای اپیدورال توسط متخصصین بیهوشی و درد میتواند در رفع مشکلات بیماران کمک کند هرچند که اینگونه تزریقها برای تمامی بیماران نیز ممکن است نتیجه بخش نباشد. نهایتاً جراحی تنها راه درمان باشد.
فیزیوتراپی درد عصب سیاتیک کمر
فیزیوتراپی در سیاتیک با هدف آزاد سازی فشردهسازی بر روی عصب سیاتیک و در نتیجه کاهش تحریک عصب است. پس از دستیابی به این هدف، فیزیوتراپی با هدف تقویت عضلات کمر برای جلوگیری از بروز مجدد آن انجام میشود. برای دستیابی به این هدف، یک فیزیوتراپیست ماهر ابتدا علت دقیق درد سیاتیک را ارزیابی میکند و سپس برنامه درمانی را برای شما مشخص میکند. برنامه درمانی ترکیبی از الکتروتراپی و تمرینات درمانی دستی میباشد.
آیا فیزیوتراپی در درمان دردهای سیاتیک موثر است؟
یکی از روشهای بسیار مهم در درمان دردهای سیاتیکی استفاده از متدهای فیزیوتراپی برای کاهش درد میباشد. در خلال درمانهای اولیه تا درمانهای شدید میتوان با متدهای مختلف فیزیوتراپی از جمله جریانات تنس و الکترومغناطیس برای اینگونه بیماران با فرکانسهای مختلف کمک موثری نمود که میتواند از ۴ تا ۶ هفته درمان انجام شود. فیزیوتراپیست متخصص با در نظر گرفتن فرکانس امواج و همچنین در نظر گرفتن مسیرهای عصب درگیر در سیاتیک کمک بسیار موثری را در کاهش این گونه دردها به بیمار ایفا مینماید.
در مقالات مختلف از خواص مفید طب سوزنی و همچنین نیدلینگ در کاهش دردهای بیماران دچار سیاتیک ذکر شده که میتواند در کانالهای مختلف توسط متخصص مربوطه به کار گرفته شود. یکی دیگر از روشهای درمانی فیزیوتراپی در بیماران دچار سیاتیک میتواند استفاده از ماساژ و یا درمانهای دستی و آزاد سازی عضلات درگیر باشد که از طریق ریلکس کردن عضلات و همچنین آزادسازی اندورفین نقش مهمی را در کاهش دردهای سیاتیک بیماران داشته باشد.
در زیر به نمونههای درمان سیاتیک با فیزیوتراپی اشاره شده است:
- استفاده از گرما و الکتروتراپی در بهبود گرفتگی های عضلانی
- امواج صوتی یا اولتراسوند در بهبود ترمیم ناحیه
- استفاده از امواج شورت ویو دیاترمی به صورت طولی در کاهش میزان التهابهای ریشههای عصبی
- پوزیشنینگ یا ایجاد حالتهای مناسب در بهبود علائم بیماری
- تقویت عضلات از طریق تمرینات طبی
- استفاده از ماساژ درمانی و ریلکسیشن و مایوفاشیال ریلیز در کاهش دردهای بیماری
- استفاده از لیزرهای کم توان و پرتوان در ترمیم ضایعات
- بهرهگیری از فواید مثبت ترکشن در ستون فقرات با برداشتن نیروها از روی دیسکها و کاهش اسپاسمهای عضلانی و رها سازی ریشههای سیاتیک
- بهرهمندی از خواص مثبت میدانهای مغناطیسی یا مگنت
- درمانهای دستی شامل رهاسازی عصبها و ریشههای موجود از فشارهای ناحیه سیاتیک
- ایجاد بازخوردهای کلامی و بینایی در تمرینات اصلاحی
- درای نیدلینگ
