سکته مغزی از شایعترین آسیبهای مغزی است که در اثر آسیب دیدگی عروق مغزی رخ داده و منجر به بروز اختلال در عملکرد مغز میشود. در اغلب مبتلایان سکته مغزی به دلیل انسداد یکی از عروق خونرسان به مغز رخ میدهد و موارد کمتری به علت خونریزی مغزی رخ میدهد. در ادامه به روشهای درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیتهای فیزیوتراپی سکته مغزی خواهیم پرداخت.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی زمانی رخ میدهد که خونرسانی به قسمتی از مغز قطع گردیده و یا شدیدا کاهش پیدا کند. این کاهش و یا قطع جریان خون موجب میگردد که بافت مغز از دریافت اکسیژن و غذا محروم شود. همین مسئله موجب مرگ و نابودی سلولهای مغزی در عرض چند دقیقه خواهد شد.
عوامل مختلفی نظیر فشار خون بالا، بیماریهای قلبی و عروقی، ضربات فیزیکی و غیره میتوانند خونرسانی به مغز را دچار اختلال کنند. این آسیب مغزی سبب اختلال در نورون محرکه فوقانی و در نتیجه آن فلج یا ضعف در یک طرف بدن میشود. اختلالات حسی، اختلالات درکی، اختلالات بینایی و تغییرات خلق در کنار مشکلات حرکتی از عوارض سکته مغزی هستند.
اختلال حافظه ، فلج موقتی یا دائمی اندامها و بی اختیاری ادرار و مدفوع نیز از عوارض این بیماری در موارد حاد است. مشکلات حرکتی و مشکلات ذهنی در این مبتلایان با روشهای توانبخشی از جمله کاردرمانی سکته مغزی تا حد زیادی قابل بهبود هستند.
سکته مغزی یک موقعیت اورژانسی و یک فوریت پزشکی است و رسیدگی و درمان سریع و بدون درنگ، بسیار تعیین کننده و حیاتی خواهد بود. با انجام اقدامات سریع و به موقع میتوان آسیب و صدمه مغزی و همچنین عوارض و عواقب بالقوه و محتمل آن را به حداقل رساند. فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی نیز نقش بسیار مهمی در بازگشت بیماران مبتلا به سکته مغزی دارد.
خبرهای نوید بخشی حاکی از آن است که سکتهها و حملات مغزی، قابل درمان و قابل پیشگیری میباشند. با توجه به آمار، در حال حاظر نسبت به ۱۵ سال قبل تعداد کمتری از افراد در آمریکا جان خود را براثر سکته مغزی از دست میدهند.
علائم سکته مغزی
انواع مختلف سکته مغزی علائم مشابهای را ایجاد میکنند زیرا هر یک بر جریان خون مغزی تأثیر میگذارند. تنها راه برای تعیین نوع سکته مغزی مراجعه به پزشک است. پزشک آزمایشات تصویربرداری را برای مشاهده مغز تجویز میکند.
- صورت (F): آیا هنگام لبخند زدن، یک طرف صورت آویزان میشود؟
- بازوها (A): وقتی هر دو بازو را بالا میآورید، آیا یک بازو پایین میافتد؟
- گفتار (S): آیا شیوه سخن گفتن نامفهوم است؟ آیا در صحبت کردن مشکلی دارید؟
- زمان (T): در صورت بروز هر یک از این علائم، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
علائم دیگری که در شرح FAST نمیگنجد عبارتاند از:
- گیجی ناگهانی، مانند مشکل در درک صحبتهای شخص
- مشکل در راه رفتن، سرگیجه ناگهانی یا از دست دادن هماهنگی
- سردرد ناگهانی و شدید که دلیل مشخص دیگری ندارد
- مشکل در دیدن یک یا هر دو چشم
حمله ایسکمی گذرا (TIA) برای مدت کوتاهی، معمولاً از یک تا پنج دقیقه، این علائم را ایجاد میکند. با این حال، نباید علائم سکته مغزی را نادیده گرفت، حتی اگر این علائم به سرعت برطرف شوند.
با علائم سکته مغزی بیشتر آشنا شوید
در بیشتر افراد علائم سکته مغزی به سرعت و در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه بعد از وقوع سکته خود را نشان میدهند. اگر سکته مغزی شدید باشد، قسمتهایی از مغز که کنترل تنفس و فشار خون را بر عهده دارند ممکن است گرفتار شده یا اینکه ممکن است شخص به اغماء رفته و نتایج مرگباری را به دنبال داشته باشد. علائم هر سکته مغزی بستگی به قسمتی از مغز دارد که دچار گرفتاری شده است. این نشانهها امکان دارد شامل موارد زیر گردد:
- ضعف و کرختی صورت و بازوها یا پاها به خصوص در یک طرف بدن (همی پارزی)
- فلج صورت، بازو و پاها در همان طرف (همی پلژی)
- عدم تعادل و لنگ زدن (آتاکسی)
- اختلال در تکلم یا در درک کلام (دیس آرتری)
- اشکال در بلع (دیس فاژی)
- کرختی و سوزش قسمتهای بدن، اشکال در درک وضعیت و موقعیت (پارستزی)
- دو بینی و تاری دید، یا از دست دادن بینایی به خصوص در یک چشم
- سردرد شدید و ناگهانی
- از دست دادن حافظه کوتاه مدت و طولانی مدت – اختلال در قضاوت
- سرگیجه بدون دلیل و سقوط ناگهانی
- بیاختیاری ادرار و مدفوع
- اشکال در پیدا کردن کلمات و فهمیدن آن چیزی که دیگران میگویند
- عدم توانایی در انجام حرکات ظریف
مقاله «زمان مناسب برای شروع فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی» را مطالعه نمایید.
انواع سکته مغزی
سه نوع سکته اصلی وجود دارد:
- حمله ایسکمیک گذرا
- سکته مغزی ایسکمیک
- سکته مغزی خونریزی دهنده
حمله ایسکمیک گذرا
پزشکان حمله ایسکمیک گذرا (TIA) را هشدار یا سکته خفیف مینامند. هر چیزی که به طور موقت جریان خون مغز را مسدود کند موجب TIA میشود. علائم لخته خون و TIA برای مدت کوتاهی ادامه دارد.
سکته مغزی ایسکمیک
سکته مغزی ایسکمیک زمانی اتفاق میافتد که لخته مانع جریان خون به مغز شود. لخته خون غالباً به علت تصلب شرایین یا به عبارتی تجمع رسوبات چربی در لایه داخلی رگ است. بخشی از این رسوبات چربی میتواند جدا شده و جریان خون در مغز را مسدود کند. این مفهوم شبیه به حمله قلبی است، جایی که لخته خون مانع جریان خون در بخشی از قلب میشود.
سکته ایسکمیک میتواند آمبولیک باشد، به این معنی که لخته خون از قسمت دیگری از بدن به مغز منتقل شده است. تخمین زده میشود که ۱۵ درصد از سکتههای آمبولی به دلیل بیماری به نام فیبریلاسیون دهلیزی باشد، اختلالی که قلب به طور نامنظمی میزند. سکته ترومبوتیک سکته ایسکمیکی است که در اثر تشکیل لخته در رگ خونی مغز ایجاد میشود.
تخمین زده شده که ۸۷ درصد سکتههای مغزی ایسکمیک هستند.
سکته مغزی هموراژیک
وقتی رگ خونی مغز پاره یا شکسته میشود و خون به بافت های اطراف میریزد، سکته مغزی خونریزی دهنده ایجاد میشود. سه نوع سکته مغزی خونریزی دهنده وجود دارد:
- نوع اول آنوریسم است که بخشی از رگ خونی ضعیف شده به سمت خارج متورم و گاهی پاره میشود.
- دیگری، ناهنجاری شریانی است که رگهای خونی تشکیل شده به اشکال غیرطبیعی را درگیر میکند. اگر چنین رگ خونی پاره شود، میتواند باعث سکته مغزی خونریزی دهنده شود.
- در آخر، فشار خون بسیار بالا میتواند باعث ضعیف شدن رگهای خونی کوچک مغز و در نتیجه خونریزی مغزی شود.
راههای پیشگیری از سکته مغزی
انجمن سکته در آمریکا به ۷ نکته اساسی و بسیار مهم اشاره کرده است که احتمال بروز سکته مغزی را کاهش میدهند. این عوامل عبارتند از:
- اندازه گیری مرتب فشار خون و درمان فشار خون بالا
- کنترل و رسیدگی به ضربان قلب نامنظم
- پرهیز از استعمال دخانیات
- اندازهگیری و پایش مستمر کلسترول خون و جلوگیری از افزایش آن
- اجتناب از مصرف الکل
- کنترل قند خون
- درمان اختلالات گردش خون
درمان سکته مغزی
درمان سکته مغزی به عوامل زیادی بستگی دارد. این موارد شامل نوع و مدت دوام آن است. هرچه زودتر به دنبال اقدامات درمانی باشید، احتمال بهبودی بیشتر است.
درمان سکته مغزی ایسکمیک
درمان سکته مغزی ایسکمیک به سرعت مراجعه مریض به بیمارستان و سابقه پزشکی بستگی دارد. اگر در طی سه ساعت برای درمان این نوع سکته مغزی اقدام کنید، پزشک دارویی به عنوان فعال کننده پلاسمینوژن بافت (tPA) تجویز میکند. این دارو با تزریق از مسیر IV باعث انحلال لخته میشود.
با این حال، به دلیل خطرات خونریزی همه افراد نمیتوانند tPA دریافت کنند. پزشک باید قبل از تجویز tPA سابقه پزشکی بیمار را به دقت بررسی کند. پزشکان میتوانند با استفاده از روشهایی، لخته را حذف کنند یا داروهای حل کننده لخته را به مغز برسانند.
درمان سکته مغزی هموراژیک
درمان سکته مغزی هموراژیک شامل انجام اقداماتی برای جلوگیری از خونریزی در مغز و کاهش عوارض جانبی مرتبط با آن است. عوارض جانبی میتواند افزایش فشار داخل جمجمه باشد. روشهای جراحی شامل برش با جراحی و کلاف پیچی داخل عروقی است. اینها برای جلوگیری از خونریزی بیشتر رگ خونی طراحی شدهاند. ممکن است داروهایی برای کاهش فشار داخل جمجمه تجویز شود. همچنین برای افزایش میزان اجزا سیستم انعقاد خون جهت کنترل خونریزی، ممکن است به انتقال خون نیاز داشته باشید.
فیزیوتراپی برای بیماران سکته مغزی
دو سوم افرادی که سکته کردهاند، پس از سکته در استفاده از بازوی خود دچار مشکل میشوند و بسیاری از آنها هرگز نمیتوانند دوباره از آن استفاده کنند. فیزیوتراپیستها میتوانند در هر مرحله از ریکاوری، تمرینهای مناسبی را به بیمار بدهند و میتوانند به او کمک کنند تا بازوی خود را حرکت دهد و بعضی از حرکات را، هرچند خیلی اندک، ریکاوری کند. چندین روش مختلف برای ریکاوری عملکرد دست و بازو وجود دارد که در آزمایشاتی که در بهترین تحقیقات انجام شدهاند موفقیتآمیز بودهاند.
موسسه ملی اختالالت سکته (National Stroke Foundation) دستورالعملهایی را برای انجام تمرینات توصیه شده مانند انجام کارهای قدرتی و تکراری و مواردی که توصیه نمیشوند مانند استفاده از قرقرهها برای کشیدن وزنه را ارائه داده است. فیزیوتراپیستها همچنین میتوانند در مورد کنترل درد پس از سکته مغزی به این بیماران مشاوره بدهند.
فیزیوتراپی سکته مغزی در منزل
پس از ترخیص از درمان سرپایی، برای بیماران سکته مغزی ضروری است که یک برنامه ریکاوری قوی را در خانه ادامه دهند. به دلیل سکته مغزی، فرد توانایی حرکتهای خود را ممکن است از دست بدهد و درنتیجه بیحرکتی عضلات ضعیف شده و مفاصل خشک میشوند. گاهی وقتها فرد توانایی حرکت یک سمت از بدن و تعادل خود را از دست میدهد. بیمار با توانبخشی سکته مغزی در منزل و انجام حرکات و استفاده از مدالیتههای الکتریکی با کمک فیزیوتراپیست و کاردرمانگر میتواند تواناییهای خود را بازیابی کند.
در اولین جلسه با تراپیست خود ارزیابی میشوید تا با توجه به آسیب مربوطه برنامه درمانی تعیین گردد. تراپیست با شما و خانواده در مورد نوع آسیب دیدگی، دوره مراقبتهایی که تاکنون دریافت کردهاید و سطح عملکرد قبلی شما صحبت خواهد کرد و مروری بر سابقه پزشکی گذشته شما انجام خواهد داد.
فیزیوتراپی سکته مغزی در منزل شامل موارد زیر است:
- توانایی راه رفتن
- بدست آوردن دامنه حرکتی
- توانایی انتقال (از تخت به صندلی و برعکس)
- حرکت در تخت
- توانایی استفاده از وسایل ورزشی
- به دست آوردن تعادل
