انواع آسیب طناب نخاعی میتواند باعث فلج در اندامهایی مانند دست و پا شود و تاثیر مستقیم بر روی فعالیتهای روزمره بیمار داشته باشد. خبر خوب این است که آسیب نخاعی درمان دارد، و فیزیوتراپی آسیب نخاعی با ارائه برنامههای منظم و هدفمند به روند بهبودی و درمان آسیب نخاعی کمر و گردن کمک مینماید. در ادامه به روشهای درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیتهای آسیب نخاعی خواهیم پرداخت.
آسیب نخاعی چیست؟
حوادث ناگهانی همچون تصادفات رانندگی یا آسیبهای شدید ورزشی و یا آسیب دیدگی طناب نخاعی ناشی از وارد شدن گلوله به بدن در بروز این آسیب نقش دارند. متاسفانه آسیب نخاعی اغلب در افراد جوان و فعال به دلیل اینکه بیشتر در معرض خطر آسیب دیدگی قرار دارند رخ میدهد و منجر به بروز مشکلات جسمی _حرکتی عدیدهای در فرد آسیب دیده شده و می تواند ضربه بزرگی به نظام سلامت جامعه وارد کند.
وارد شدن ضربه شدید به ستون مهرهها میتواند منجر به آسیب دیدگی طناب نخاعی و آسیب نورون حرکتی فوقانی و نورون حرکتی تحتانی شده که بر حسب شدت آسیب علائم و عوارضی را به همراه دارد. فردی که سیستم عصبی بدنش سالم است، زمانی که تصمیم میگیرد راه برود و به آن فکر میکند، مغز او فرمان راه رفتن را به صورت یک پیام عصبی به نخاع میفرستد، در نخاع این پیامها خوانده میشود و عضلات پاها را فعال میکند و فرد به راه میافتد. زمانی که نخاع آسیب میبیند، پیام عصبی متوقف میشود و به مقصد نمیرسد. در بدترین حالت فرد دیگر نمیتواند حرکت کند و از گردن به پایین هیچ حسی ندارد.
آسیب نخاعی چگونه ایجاد میشود؟
در دنیای امروز بهبود کیفیت زندگی در افراد ناتوان جسمی به عنوان یک هدف بازتوانی مطرح شده است. از جمله افراد ناتوان جسمی، معلولین ضایعات نخاعی که اغلب در سنین پایین یا میانی عمرشان، دچار این معلولیت شدهاند. به دلیل استفاده روز افزون از اتومبیل و بالا رفتن آمار تصادفات و نیز جنگها، سالانه بسیاری از افراد دچار فلج ۲ اندام و فلج ۴ اندام میشوند.
از دیگر علل آسیب طناب نخاعی میتوان به حوادث ورزشی و زخمهای ناشی از شلیک گلوله و سقوط اشاره کرد. ضربههای وارد بر ستون مهرهای ممکن است باعث آسیب نخاع، ریشه اعصاب نخاعی و یا هر دو شوند. در مورد اعمال حرکتی ممکن است ضعف اندام یا فلج یک اندام و در مورد اعمال حسی ممکن است فقدان حس، کاهش حس، افزایش حساسیت یا احساسهای غیرطبیعی نظیر احساس سوزش یا کرختی شود.
انواع آسیب نخاعی
- شوک نخاعی
شوک نخاعی یک افت ناگهانی در فعالیت بازتابی نخاع (آفلکسی) در زیر ناحیه آسیب دیده است. در این حالت عضلاتی که از اعصاب زیر منطقه آسیب دیده ، عصب میگیرند، کاملا فلج و شل میشوند و رفلکسها از بین میرود.
آسیب نخاعی به صورت کامل (Complete) یا ناکامل (Incomplete) است.
- ضایعات کامل
در یک ضایعه کامل (Complete lesion)، عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح ضایعه وجود ندارد. آسیب کامل بیشتر درارتباط با قطع عرضی نخاع، صدمات عروقی شدید، کششهای طولی طناب نخاعی یا فشارهای شدید به نخاع است. در ضایعات کامل به دلیل قطع ارتباط نخاع با مغز، ادراک حسی و کنترل حرکتی فرد مختل شده و در این موارد پیش آگهی جهت برگشت عملکرد حسی-حرکتی ضعیف است.
- ضایعات ناکامل
ضایعات ناکامل (Incomplete lesions) درصورت وجود و حفظ قسمتی از عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح آسیب مشخص میشود. اگر برگشت عملکردهای حسی یا حرکتی سریع باشد، پیش آگهی از نظر بهبود عصبی نیز خوب خواهد بود.
در ضایعه نخاعی کامل، نخاع کاملا قطع میشود و فرد هیچ گونه حس و حرکتی در زیر سطوح صدمه نخواهد داشت. اما در ضایعه نخاعی ناقص، بعضی از حسها به طور خفیف در بخشهایی از سطوح ضایعه دیده همچنان باقی میماند.
علائم آسیب نخاعی و عوارض آن
عوارض و علائم آسیب نخاعی ممکن است در ارتباط با یک یا چند مورد از مشکلات ذیل باشد:
- اختلالات حسی
- مشکلات حرکتی
- درد
- تشدید بازتابها (رفلکسها) بعد از مرحله شوک نخاعی در ناحیه زیر آسیب نخاعی (در ضایعات نورون حرکتی فوقانی)
- مشکلات ادراری و احشایی
- اختلال در دستگاه تنفسی
- نقص عملکرد جنسی
- احتمال افت فشار خون در وضعیت ایستاده. زمانیکه بیمار از یک وضعیت افقی به حالت عمودی قرار میگیرد ممکن است دچار افت فشار خون شود که به آن هایپوتنشن وضعیتی میگویند.
- احتمال افزایش بازتاب اتونوم (هیپررفلکسی یا دیس رفلکسی اتونومیک) بعد از مرحله شوک نخاعی
- امکان وجود مشکلاتی جهت تنظیم دمای بدن
- زخمهای بستر یا فشاری
- عفونت ادراری
- ترومبوز وریدی عمقی بیحرکتی اندامها از عوامل مهم اختلال در سیستم وریدی است و احتمال ایجاد ترومبوز وریدی عمقی (DVT) را افزایش میدهد. درصورت عدم درمان ترومبوز وریدی عمقی، احتمال آمبولی ریوی که با خطر مرگ همراه است نیز وجود دارد.
- احتمال آمبولی ریه
- مشکلات متابولیکی
- پوکی استخوان در زیر سطح ضایعه
- احتمال استخوانسازی غیر طبیعی در بافت نرم اطراف مفصل در زیر ناحیه آسیب (به خصوص در مفصل ران)
- اختلالات عضلانی و مفصلی
- اشکال در تنظیم درجه حرارت بدن
- مشکلات روحی
- سندروم اضافه وزن
- یبوست و اختلال در اجابت مزاج
شوک نخاعی چیست؟
شوک نخاعی پدیدهای بدخیم است که ممکن است در اثر آسیب نخاعی (SCI) اتفاق افتد؛ و باعث از دست رفتن یا کاهش مقطعی همه یا اغلب رفلکسهای نخاعی پایینتر از سطح آسیب شود. این شوک حداقل دو هفته به طول میانجامد.
درمان شوک نخاعی
درمان شوک نخاعی شامل اقدامات در فاز حاد نظیر ثابت نگه داشتن بدن و مخصوصا گردن، باز نگه داشتن راههای هوایی، استعمال دارو و جراحی، و در مراحل بعدی انجام درمان فیزیوتراپی برای رسیدن به حداکثر توانایی حرکتی است.
فیزیوتراپی آسیب نخاعی
فیزیوتراپی آسیب نخاعی به اقدامات درمانی گفته میشود که برای بیماران مبتلا به آسیب و فلج نخاعی با مشکلات حرکتی انجام میگیرد تا بیشتر تواناییهای این افراد بازیابی شود. اهداف فیزیوتراپی آسیب نخاعی افزایش استقلال بیمار، بهبود توانایی راه رفتن و تقویت عضلات اندام تحتانی، بهبود تعادل و الگوی راه رفتن، بازآموزی حرکت اندام فوقانی و …است.
توانبخشی و کاردرمانی آسیب نخاعی
کاردرمانی و توانبخشی شامل موارد زیر است:
- تمرینات دامنه حرکتی ( تمرینات غیر فعال در مفاصل و اندامهای فلج – تمرینات فعال)
- تمرینات و حرکات غیرفعال در مفاصل و اندامهای فلج
- تمرینات و حرکات مفاصل غیر فلج
- استفاده از تجهیزات تایرومویشن جهت بازآموزی اندام فوقانی
- آموزش و تمرینات درمانی جهت جابهجایی و انتقال وزن
- استفاده از بیوفیدبک جهت تلاش آگاهانه برای حرکت عضلات فلج
- تحریک الکتریکی (FES) برای تقویت و انقباض عضلانی
- TENS، US، گرمادرمانی جهت کاهش درد
- فیزیوتراپی کف لگن جهت درمان بیاختیاری ادرارو نقص عملکرد جنسی
فیزیوتراپی آسیب نخاعی در منزل
بهبودی آسیب نخاعی غالباً یک فرآیند طولانی و چالش برانگیز است. زمان بهبودی بستگی به شدت و سطح آسیب نخاعی و طبقه بندی کامل یا ناقص بودن آن دارد. آسیبهای نخاعی ممکن است منجر به فلج شدن و از دست دادن حس عضلات و همچنین اختلال در سیستمهای دیگر بدن شود. در فرایند بهبود متخصصان فیزیوتراپی و کاردرمانی حضور مؤثری از خود نشان دادهاند.
اهداف فیزیوتراپی آسیب نخاعی در منزل
- متخصص فیزیوتراپی بر به حداکثر رساندن بازیابی عملکرد حرکتی و حسی فرد متمرکز است.
- آنها همچنین به جلوگیری از مسائل مربوط به عوارض مربوط به آسیبدیدگی افراد کمک میکنند.
- در نهایت این که فرد بتواند به زندگی روزمره خود بازگردد.
- ورزشها شامل ورزشهای قدرتی، تمرینات راه رفتن، تمرینات انعطاف پذیری، ورزشهای ایروبیک میشود.
