گاهی اوقات افراد به انواع سردردهای مزمن گرفتار میشوند که یک عامل آن بیماری میگرن است. میگرن عبارت است از اختلال یا سردردی که معمولا تکرار میشود و با تغییرات موقتی قطر رگهای خونی در سر، صورت میگیرد. میگرن از شایعترین بیماریهای عصبی است که باعث سردرد شدید میشود. در ادامه به روشهای درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیتهای فیزیوتراپی و راههای درمان میگرن خواهیم پرداخت.
میگرن چیست؟
میگرن سومین بیماری شایع در جهان است. میگرن دارای درد ضرباندار از شدت متوسط تا شدید میباشد. میگرن یکی از ناتوان کنندهترین اشکال سردرد است که با سردردهای شدید شروع میشود و اغلب با تهوع، استفراغ و افزایش حساسیت به صدا و نور در اوج حمله همراه میشود. اوج شدت حملات میگرنی در سنین ۲۰ تا ۶۰ سال است و پس از ۶۰ سالگی شدت این حملات کاهش مییابد و در برخی از بیماران با افزایش سن حملات میگرن تمام میشود.
علائم میگرن
اکثر افراد مبتلا به میگرن دچار سر درد متوسط تا شدیدی میشوند که ممکن است از ۴ ساعت تا ۳ روز ادامه داشته باشد. سر درد گاهی یک سمت و گاهی هر دو سمت سر را درگیر میکند و بیمار متحمل دردی تپشی، ضرباندار یا کوبنده میشود. انجام فعالیت، برای مثال راه رفتن یا بالا و پایین رفتن از پلهها، معمولاً درد را تشدید میکند. بیمار علاوه بر سر درد حالت تهوع نیز دارد یا استفراغ میکند و نسبت به نور و صدا حساستر از حالت معمول است.
بعضی بیماران ، مرحله پیش درآمد یا علائم هشدار دهندهای مانند اختلال در دید یا دیگر حواس را تجربه میکنند؛ برای نمونه به طور موقت با اخگربینی مواجه میشوند و لکهها، جرقهها یا خطوط نورانی میبینند یا بخشی از قدرت دید خود را از دست میدهند. سوزن سوزن شدن یا بالعکس بیحسی نیز متداول است. به علاوه برخی بیماران با اختلالهای گفتاری یا رفتاری نیز روبهرو میشوند.
بعضی بیماران تنها یک بار در سال یا حتی کمتر دچار میگرن میشوند، عدهای دیگر چند بار در هفته متحمل این نوع سردرد میشوند. یکی از وجوه تمایز میگرن و دیگر گونههای سر درد این است که میگرن مراحل مشخصی دارد. اکثر بیماران مراحل زیر را تجربه میکنند، البته امکان دارد مرحله پیش درآمد یا اورا در تمام بیماران رخ ندهد.
مرحله هشدار دهنده یا پیش نشانه: این مرحله با احساس خستگی، تغییر خلق و خو، تمایل به خوردن خوراکیهای شیرین، احساس تشنگی یا خشکی و گرفتگی گردن همراه است و حدود ۲۴ ساعت طول میکشد.
مرحله اورا یا پیش درآمد: از هر سه بیمار مبتلا به میگرن یک نفر علائم اورا یا پیش درآمد، تغییرات حسی یا اختلال دید، را تجربه میکند. این مرحله نیز چند دقیقه تا یک ساعت ادامه دارد.
مرحله حمله اصلی: بیمار در این مرحله دچار سر درد و علائم دیگری مانند حالت تهوع میشود. مدت این مرحله بین ۴ ساعت تا ۳ روز متغیر میباشد.
مرحله تسکین درد و بهبود: در این مرحله درد فروکش میکند. تسکین درد معمولاً به آهستگی صورت میگیرد، هر چند گاهی میگرن ناگهان، برای مثال بلافاصله پس از استفراغ، متوقف میشود.
مراجعه به پزشک عمومی در اکثر موارد بروز حمله میگرن ضرورت ندارد.
با این حال بهتر است در صورت رویارویی با موارد زیر به پزشک عمومی مراجعه نمود:
- افزایش تعداد دفعات میگرن یا تشدید آن به مرور زمان
- چنانچه در سن بالای ۵۰ سال برای اولین بار دچار میگرن شوید
- چنانچه فرزند زیر ۱۰ سالتان دچار میگرن شود
- اگر میگرن همراه با مرحله پیش درآمد است و قرص ضدبارداری خوراکی ترکیبی مصرف میکنید
- شروع سر درد در اثر تغییر موقعیت بدن
- چنانچه به سرطان یا اچ آی وی مبتلا هستید و به تازگی دچار سر درد نیز میشوید
در صورت مواجهه با موارد زیر بیدرنگ با مرکز فوریتهای پزشکی تماس بگیرید:
- بروز سر درد ناگهانی و بسیار شدید
- چنانچه علائم پیش درآمد بیش از یک ساعت طول میکشد یا حرکت کردن را دشوار میسازد.
تشخیص میگرن
اگر میگرن یا سابقه خانوادگی میگرن دارید، پزشک متخصص در درمان سردرد احتمالاً میگرن را براساس سابقه پزشکی، علائم و معاینه جسمی و عصبی تشخیص میدهد. اگر وضعیت شما غیرمعمول، پیچیده یا شدید باشد، آزمایشات برای تشخیص دلایل درد شما ممکن است شامل امآرآی باشد. در اسکن MRI از یک میدان مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از مغز و عروق استفاده میشود. اسکن MRI به پزشکان کمک میکند تومورها، سکتهها، خونریزی در مغز، عفونتها و سایر شرایط مغز و سیستم عصبی را تشخیص دهند.
علت میگرن چیست؟
عواملی را که باعث شروع میگرن میشود، در اصطلاح محرک میگویند. البته بسیاری از میگرنها بدون محرک بروز میکنند.
محرکها شامل موارد زیر میباشند:
- فشار عصبی یا به آرامش رسیدن پس از یک دوره پراضطراب
- تغییر در الگوی خواب (کم خوابی شدید یا خوابیدن به مدت بسیار طولانی) یا پرواز زدگی
- تغییر ساعت صرف وعدههای غذایی یا حذف وعدههای غذایی
- نوشیدنیها یا خوراکیهای خاص مانند مشروبات الکلی یا بعضی پنیرها
- صداهای بلند یا نورهای درخشان
- فعالیت جسمی و ورزش سنگین بیسابقه
- عادت ماهانه
ثبت زمان بروز حملههای میگرن و محرکهای دامن زننده یا تشدید کننده اقدامی مفید محسوب میشود.
عواملی که احتمال بروز میگرن را افزایش میدهد، عبارتاند از:
- فشار روحی
- افسردگی و اضطراب
- عادت ماهانه
- یائسگی
- وارد شدن ضربه به سر یا گردن
مصرف بیش از حد داروی سردرد میگرنی، سوء مصرف دارو را به دنبال دارد. زنان در اثر مصرف قرصهای ضدبارداری خوراکی ترکیبی یا درمان جانشینی هورمونی (HRT) نیز دچار میگرن میشوند. اگر باردار هستید، بدون شک مشکلات و دردهای جدیدی را تجربه میکنید. شاید شما هم یکی از میلیونها زن بارداری هستید که میگرن را تجربه میکنند، خبر خوب این است که در طی بارداری علائم سردرد بارداری در بسیاری از زنان کاهش مییابد.
درمان میگرن
هدف اصلی درمان، پیشگیری از میگرن، بهبود کیفیت زندگی از طریق کاهش دفعات و شدت سردرد، بهبود عملکرد و کاهش ناتوانی و کاهش استفاده از داروها با بهبود اثربخشی درمان است. پزشک در درمان میگرن به بیمار میتواند کمک کند تا درد ناشی از آن را کمتر تجربه کند و به مرور علائم را درمان کند.
درمان سردرد میگرنی به عوامل زیر بستگی دارد:
- سن
- نوع میگرن
- تعداد دفعات تجربه میگرن
- شدت و مدت میگرن
راههای درمان میگرن
- داروهای مسکن
- تزریق سم بوتولینوم (دیسپورت)
- طب سوزنی
- تغییر سبک زندگی
درمان سردرد میگرنی با داروهای مسکن
انواع مختلفی از داروهای مسکن برای درمان سردرد وجود دارند.
رایجترین این داروها شامل موارد زیر میباشد:
- آسپرین، ناپروکسن، ایبوپروفن و استامینوفن که جهت درمان دردهای میگرنی در داروخانهها موجود هستند. اگرچه ممکن است این داروها مفید باشند، اما بیماران باید از استفاده بیش از حد این داروها برای جلوگیری از عوارضی شامل: مسمومیت، زخم معده و سایر مشکلات گوارشی اجتناب کنند.
استفاده بیش از حد این داروها ممکن است میگرن را تجدید کند.
- تریپتانها معمولا شایعترین داروهایی هستند که برای درمان میگرن به کار میروند. با این حال افراد مبتلا به فشار خون، بیماریهای قلبی، سکته مغزی و کسانی که داروهای خاصی میگیرند ممکن است قادر به استفاده از تریپتانها نباشند، چون مصرف تریپتانها در این افراد ممنوعیت دارد. متاسفانه ممکن است با استفاده از تریپتانها، تهوع، سرگیجه و درد قفسه سینه رخ دهد.
- ارگوتامینها دسته دیگری از داروها هستند که در درمان میگرن استفاده میشوند، اما این داروها به اندازه تریپتانها در درمان دردهای میگرنی موثر نمیباشند.
این داروها عوارضی مانند تهوع، سرگیجه، درد عضلانی، طعم بد و غیر معمول در دهان دارند. ممکن است ارگوتامینها با داروی دیگری تداخل داشته باشند؛ بنابراین با توجه به این عوارض جانبی و تداخلات دارویی و اثرات کمتر نسبت به تریپتانها مصرف این دسته از داروها محدودتر شده است.
دلیل بعضی از سردردهای مزمن، استفاده بیش از حد از داروهای مسکن است.
درمان سردرد میگرنی با تغییر سبک زندگی
سایر روشهای تغییر سبک زندگی میتواند در کمتر شدن شدت و علائم میگرن کمک کنند، که شامل موارد زیر است:
- مدیریت استرس و تکنیکهای آرامسازی و بیوفیدبک و سایر اشکال آموزش آرامسازی روشهایی را برای مقابله با شرایط استرس زا به شما میآموزد که ممکن است به کاهش میگرن شما کمک کند.
- مبتلایان میتوانند برای کاهش شدت علائم خود، با انجام روشهایی مانند استراحت کردن در یک اتاق تاریک، ماساژ دادن سر و قرار دادن یک پارچه خنک و نمدار بر روی پیشانی یا پشت سر به درمان سردرد میگرنی کمک کنند.
- زیاد یا کم نخوابید. روزانه یک برنامه ثابت خواب و بیداری را تنظیم و دنبال کنید.
- سعی کنید هر روز وعدههای غذایی را در یک زمان مشخص بخورید.
- به مقدار زیاد مایعات بنوشید. هیدراته ماندن، به ویژه با آب، ممکن است کمک کند.
- یک دفتر خاطرات سردرد داشته باشید. حتی پس از مراجعه به پزشک، در دفتر خاطرات سردرد خود را ثبت کنید. این به شما کمک میکند تا در مورد عوامل ایجاد کننده میگرن و موثرترین روش درمانی بیشتر بدانید.
- به طور منظم تمرین کنید. ورزش هوازی منظم، تنش را کاهش میدهد و میتواند به جلوگیری از میگرن کمک کند. در صورت موافقت پزشک، فعالیت هوازی مورد علاقه خود را مانند پیاده روی، شنا و دوچرخه سواری انتخاب کنید. به آرامی گرم شوید، زیرا ورزش ناگهانی و شدید میتواند سردرد ایجاد کند.
- ویزیت منظم توسط پزشک معالج
فیزیوتراپی سردرد میگرنی
سودمندی فیزیوتراپی در کاهش شدت و تعداد دفعات حملههای میگرن به اثبات رسیده است. متخصص فیزیوتراپی سابقه پزشکی بیمار را به دقت بررسی میکند و معاینه جسمی و عصبی کاملی را به منظور تعیین محرکهای میگرن و از میدان حدس خارج کردن علتهای جدیتر انجام میدهد. فیزیوتراپیست متخصص به منظور مشاهده وضعیت ستون فقرات، آزمایشهای عصبشناختی، بالینی و ارتوپدی را انجام میدهد.
فیزیوتراپی در تسکین درد ناشی از سردردهای میگرنی عملکردی موفقیت آمیز داشته است، آن هم بدون اینکه بیمار مجبور به مصرف دارو باشد. از یاد نبرید که مصرف مسکنی مانند آسپرین برای آن که کارایی لازم را داشته باشد، باید به مرور زمان افزایش یابد؛ در نتیجه بیمار در درازمدت از اثرهای جانبی متعدد و سردردهای شدیدتر رنج خواهد برد.
فیزیوتراپی روشی ایمن و کارآمد برای درمان سر درد است که در مقایسه با مصرف مسکنهای متداول دارای اثرهای جانبی بسیار کمتری است. تأثیر فیزیوتراپی در بیماران مختلف به ماهیت و طول مدت عارضه بستگی دارد، سردرد برخی بیماران تقریباً بلافاصله پس از فیزیوتراپی تسکین مییابد. فیزیوتراپی فارغ از آن که بیمار چه مدت و یا چندین سال است که از سر درد یا میگرن رنج میبرد، نتایج موفقیت آمیزی را پس از ۵ جلسه درمانی به دست میدهد. انتظار میرود وضعیت بیمار به نحوی بهبود پیدا کند، یعنی تعداد حملههای میگرن کاهش یابد یا شدت درد کمتر شود. در نهایت بیمار میتواند با محرکهای پیش گفته، مانند نور، صدا و…، مواجه شود، بدون آنکه به سر درد یا میگرن دچار شود.
تحریک مغناطیسی مغز
در تحریک مغناطیسی مغز یا به اختصار TMS، وسیلهای بر روی جمجمه بیمار قرار داده میشود و سپس پالس مغناطیسی برای درمان میگرن از راه پوست به مغز وارد میشود. تعداد پالسها متغیر است، گاهی تنها یک پالس کفایت میکند و گاهی پالسهای متوالی به کار برده میشود. قدرت و تعداد پالسها در واحد زمان و طول مدت درمان در مغناطیستراپی برای هر بیمار متفاوت از دیگری میباشد. وسیله قرار داده شده بر روی سر، روند درمان را ثبت میکند که به نوبه خود به عنوان جزیی از یادداشتها در خصوص نحوه بروز و درمان درد میگرنی و درمان سریع سردرد میتواند مفید باشد. هم میگرن دارای مرحله پیش درآمد و هم میگرن بدون این مرحله را میتوان با تحریک مغناطیسی مغز درمان نمود.
تی ام اس به دو روش متفاوت به کار برده میشود:
- در زمان شروع میگرن، به منظور درمان یا کاهش شدت میگرن
- به صورت منظم جهت پیشگیری از بروز میگرن یا کاهش تعداد دفعات حملههای میگرن
