عموماً سندرم تونل کارپال (سندرم مچ دستی) به دلیل فعالیت‌هایی رخ می‌دهد که باعث می‌شوند تاندون‌های فلکسور مکرراً تحت فشار قرار بگیرند. این فعالیت‌ها شامل کارهای دستی می‌شوند و اغلب با درد مچ دست بروز می کند. در ادامه به روش‌های درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیت‌های فیزیوتراپی تونل کارپال خواهیم پرداخت.
سندرم تونل کارپال چیست؟
مچ دست متشکل از چندین استخوان کوچک است که در مجموع به آن‌ها استخوان‌های کارپال گفته می‌شود. استخوان‌های کارپال از طریق رباط‌ها و بافت‌های همبند نیرومندی به نام فلکسور رتیناکولوم به یکدیگر متصل می‌شوند. این مجموعه، در کنار یکدیگر فضایی را تشکیل می‌دهند که به آن تونل کارپال می‌گویند.
در کانال کارپال تعداد زیادی تاندون‌های فلکسور وجود دارد که از عضلات ساعد می‌آیند و از طریق این تونل به مچ و انگشتان دست متصل می‌شوند. به علاوه، از درون تونل کارپال، عصبی به نام عصب مدیان نیز عبور می‌کند. عصب مدیان مسئول کنترل حرکتی و حس دادن به بخش‌هایی از دست (از مچ دست به پایین) است.
گاهی اوقات، با تنگ شدن کانال کارپال، عصب مدیان فشرده می‌شود. به چنین شرایطی، سندرم تونل کارپال یا همان سندرم تونل مچ دست گفته می‌شود.
علت سندرم کارپال چیست؟
عموماً سندرم تونل کارپال (سندرم مچ دستی) به دلیل فعالیت‌هایی رخ می‌دهد که باعث می‌شوند تاندون‌های فلکسور مکرراً تحت فشار قرار بگیرند. این فعالیت‌ها شامل کارهای دستی می‌شوند و اغلب با درد مچ دست بروز می‌کنند. معمولاً بیماران پس از افزایش ناگهانی فعالیت‌هایی که به تاندون‌های فلکسور فشار می‌آورند یا به دلیل تغییر در این فعالیت‌ها دچار این عارضه می‌شوند. گاهی اوقات، سندرم تونل کارپ به طور ناگهانی بروز می‌کند. این وضعیت می‌تواند به دلیل افتادن روی دست در حالت کشیده، که باعث پیچ‌خوردگی یا شکستگی مچ دست می‌شود، رخ دهد؛ همچنین، اعمال نیرو از طریق مچ دست برای برداشتن یک وزنه سنگین یا محکم گرفتن یک جسم نیز می‌تواند باعث بروز ناگهانی این عارضه شود.
داشتن سابقه آسیب‌دیدگی مچ دست، آرنج، شانه، گردن یا قسمت بالایی پشت احتمال دچار شدن افراد به این عارضه را افزایش می‌دهد. به علاوه، زنان باردار و بیماران مبتلا به دیابت یا ورم مفاصل و افرادی که به طور مادرزادی کانال کارپال تنگی دارند نیز بیشتر در معرض دچار شدن به سندروم تونل کارپال قرار دارند. همچنین علت سندروم تونل مچ پا نیز ممکن است ناشی از آسیب، دیایت، روماتیسم مفصلی و … باشد.
علائم سندرم تونل کارپال
نشانه‌های این عارضه به تدریج و در طول یک دوره زمانی بروز می‌کنند. در ابتدا، بعد از فعالیت‌های غیرمعمول یا فعالیت‌هایی که باعث تشدید فشار بر عصب مدیان می‌شوند درد خفیفی در دست و مچ دست ایجاد می‌شود. این درد اغلب شب‌ها یا اول صبح احساس می‌شود. با پیشرفت عارضه، آن دسته از فعالیت‌هایی که با مچ دست و انگشتان انجام می‌شوند مانند حمل خواربار، باز کردن در یک شیشه مربا، دست دادن یا استفاده از رایانه باعث بروز درد و یک احساس سوزش در مچ دست می‌شوند. انگشتان (به جز انگشت کوچک) سوزن سوزن و بی‌حس شده و شست و سایر انگشتان ضعیف می‌شوند.
این وضعیت باعث می‌شود که فرد برای انجام حرکات ظریف دست دچار مشکل شده، قدرتش برای گرفتن اجسام کم شود یا اجسام بیشتر از قبل از دستش بیافتند. اغلب صبح‌ها موقع بیدار شدن از خواب، مچ دست و انگشتان بیمار سفت هستند. گاهی اوقات، بیمار در همان طرف از بدن که دست درگیر قرار دارد دچار درد گردن یا قسمت بالایی پشت می‌شود. در موارد شدید، عضلات شست و دست به شکل قابل توجهی تحلیل می‌روند.
تشخیص سندرم تونل کارپال
فیزیوتراپیست می‌تواند تنها با انجام معاینه کامل فیزیکی و گرفتن اطلاعات و تاریخچه پزشکی فرد وجود سندرم تونل کارپال را تشخیص دهد. اغلب برای تأیید تشخیص به انجام مطالعات هدایت عصبی که به آن نوار عصبی هم می‌گویند، نیاز پیدا می‌شود. معمولاً، موارد جزئی سندم تونل کارپال که مدت زیادی از شروع آن‌ها نمی‌گذرد، با فیزیوتراپی و کنترل مناسب در طول چند هفته بهبود می‌یابند. در موارد شدیدتر و مزمن، فرایند بهبود طولانی است و برای افرادی که مدت زیادی به این عارضه دچار بوده‌اند بیش از ۳ ماه طول می‌کشد. بنابراین، انجام فیزیوتراپی زود هنگام برای سرعت بخشیدن به فرایند بهبودی بسیار ضروری است.
درمان سندرم تونل کارپال
اکثر موارد سندرم تونل کارپ با انجام فیزیوتراپی مناسب به خوبی درمان می‌شوند. برای این کار، فیزیوتراپ با ارزیابی دقیق وضعیت بیمار تعیین می‌کند که کدام عوامل در بروز عارضه نقش داشته‌اند، و سپس آن عوامل را تصحیح می‌کند. میزان موفقیت درمان این عارضه تا حد زیادی به پیروی بیمار از برنامه درمانی بستگی دارد. یکی از نکات کلیدی درمان آن است که بیمار تا زمان رفع علائم عارضه به اندازه کافی از انجام هرگونه فعالیتی که درد را افزایش می‌دهد خودداری کند. می‌بایست فعالیت‌هایی که باعث فشار زیادی به فلکسورهای ساعد وارد می‌شوند به حداقل برسند.
بخشی از برنامه توانبخشی مبتلایان به سندروم تونل کارپال انجام تمرینات تقویتی و انعطاف‌پذیری است که در علاوه بر اینکه در بیمار ایجاد درد نمی‌کنند، باعث می‌شوند بهترین نتیجه به دست بیاید. فیزیوتراپ می‌تواند مناسب‌ترین تمرینات برای بیمار و همچنین زمان انجام آن‌ها را تعیین کند. فیزیوتراپی درمانی بسیار ضروری برای سندرم تونل کارپال است زیرا به فرایند درمان سرعت می‌بخشد، باعث می‌شود بهترین نتیجه به دست بیاید و احتمال بروز مجدد عارضه در آینده را کم می‌کند.
درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مدالیته‌های فیزیوتراپی مانند اولتراسوند یا طب سوزنی برای کمک به کاهش ناراحتی در تونل کارپال و عصب فشرده شده.
- تکنیک‌های متحرک‌سازی عصب برای کاهش و پراکنده‌سازی التهاب موجود در اطراف عصب و بهبود انعطاف‌پذیری آن در نواحی گردن، بازو و تونل کارپال.
- آموزش وضعیت صحیح قرارگیری بدن، خصوصاً برای کاربران رایانه، با تمرکز بر وضعیت قرارگیری گردن و قفسه سینه و وضعیت قرارگیری مچ دست و همچنین وضعیت کلی تجهیزات مورد استفاده در محل کار.
- آموزش‌های مربوط به وضعیت‌های مختلف قرارگیری مچ دست و همچنین استفاده از بریس مچ دست یا تکنیک‌های مختلف بانداژ مفصل با استفاده از نوارچسب، برای جلوگیری از قرار گرفتن مچ دست در وضعیت‌های که عارضه را تشدید می‌کنند.
- اگر گیر افتادن عصب در گردن به عنوان یکی از عوامل مؤثر تشخیص داده شد، برای ستون فقرات گردنی از تکنیک‌های ماساژ درمانی استفاده می‌شود.
- تمرینات کششی و تقویتی برای کاهش سفتی و ضعف عضلات ساعد، مچ دست، دست و آن دسته از عضلات وضعیتی که می‌توانند در بروز علائم این عارضه نقش داشته باشند.
- استفاده از اسپلینت، که فیزیوتراپ آن را پس از ارزیابی وضعیت بیمار و تأیید مفید بودن آن برای کنترل علائم تجویز می‌کند.
- برنامه تمرین خانگی، که فیزیوتراپ آن را متناسب با نیازهایتان را تجویز می‌کند. این تمرینات می‌توانند شامل حرکات کششی عمومی، کشش ساعد و مچ دست، کشش شست و انگشتان، تمرینات تقویت دست و مچ دست، و همچنین تمریناتی برای تصحیح وضعیت قرارگیری بدنتان باشد.
فیزیوتراپی سندرم تونل کارپال
فیزیوتراپی برای اکثر افرادی که از سندرم تونل کارپال مچ دست رنج می‌برند، از موارد خفیف گرفته تا متوسط، مفید واقع شده است.
فیزیوتراپیست به موارد زیر رسیدگی می‌کند:
- موبیلیزیشن استخوان کارپال و کشش فلکسور رتیناکولوم برای باز کردن تونل کارپال
- تمرین‌های حرکت دهی به تاندون و عصب برای اطمینان از حرکت آزادانه عصب
- قابلیت کشش بافت‌های نرم و عضلات
- ستون فقرات در ناحیه گردن برای اصلاح هر گونه بروز علائم در جای دیگر یا همان سندروم‌های دابل کراش
- محکم نگه داشتن اجسام در دست، نیشگون گرفتن، خم کردن شست و تقویت ساعد در فازهای بعدی
- تمرین‌های جامع تقویتی و استقامتی ROM (دامنه حرکتی) برای بازو، مچ دست و دست
- وضعیت بدنی، هماهنگی عضلات کوچک در حرکات و تمرین‌های مخصوص هماهنگی عضلات دست در حرکات
ورزش و حرکات اصلاحی
معمولاً، تمرینات زیر برای مبتلایان به این عارضه تجویز می‌شوند. البته می‌بایست پیش از انجام آن‌ها در مورد مناسب بودنشان برای شما، با فیزیوتراپتان مشورت کنید. همچنین برای پیشگیری نیز می‌توان این حرکات اصلاحی را انجام داد.
کشش فلکسور مچ دست
آرنجتان را مستقیم نگه‌دارید، و در همان حال با دست دیگرتان مچ دست و انگشتانتان را آن‌قدر به عقب هل بدهید تا اینکه کشش بدون درد و ملایم تا متوسطی را احساس کنید. ۱۵ ثانیه در این حالت بمانید و ۴ مرتبه این حرکت را تکرار کنید، البته به این شرط که علائمتان را بدتر نکند.
کشش اکستانسورهای مچ دست و انگشتان
آرنجتان را مستقیم نگه‌دارید و در همان حال با استفاده از دست دیگرتان آن‌قدر مچ دست و انگشتانتان را رو به پایین به طرف خودتان خم کنید تا اینکه کشش بدون درد و ملایم تا متوسطی را احساس کنید. ۱۵ ثانیه در این حالت بمانید و ۴ مرتبه این حرکت را تکرار کنید، البته به این شرط که علائمتان را بدتر نکند.
- برای شروع دست درگیر را رو به بالا نگه دارید.
- طوری مشت کنید که انگشت شستتان روی بقیه انگشتانتان قرار بگیرد.
- انگشتانتان را در حالت کشیده نگه‌دارید، طوری که انگشت شستتان هم در کنار بقیه انگشتان قرار بگیرد.
- در همان حال که انگشتانتان را کشیده نگه داشته‌اید، دستتان را از ناحیه مچ صاف کنید و آن را به طرف عقب و جلوی ساعد خم کنید.
- در حالی که انگشتان و مچ دستتان را مستقیم نگه‌داشته‌اید، مانند شکل، انگشت شستتان را به حالت کشیده از بقیه انگشتان دور کنید.
- در همان حال که انگشت شستتان را کشیده و دور از بقیه انگشتان نگه داشته‌اید، دستتان را نیز از ناحیه مچ صاف و کشیده کنید.
- ساعد و کف دست درگیر را رو به بالا نگه‌دارید و با انگشتان شست و اشاره دست دیگرتان، از پشتِ دست درگیر، انگشت شست آن را بگیرید. انگشت شست را به طرف پایین کشیده و از کف دستتان دور کنید.
پیشگیری از سندرم تونل کارپال
هیچ استراتژی اثبات شده ای برای پیشگیری از سندرم تونل کارپال وجود ندارد، اما می‌توانید با این روش‌ها، استرس وارد شده بر دست‌ها و مچ را کم کنید.
- از دست‌های خود به آرامی و با وارد کردن نیروی کم استفاده نمایید. به عنوان مثال، اگر در هنگام کار از صندوق پول یا صفحه کلید استفاده می‌کنید، کلیدها را به آرامی فشار دهید. اگر زیاد می‌نویسید، از یک قلم بزرگ با قسمت نگهدارنده نرم و جوهر روان استفاده نمایید.
- استراحت‌های کوتاه و مکرر داشته باشید. به آرامی دست‌ها و مچ خود را خم و راست کنید. در صورت امکان، به انجام فعالیت‌های جایگزین بپردازید. این امر، به ویژه در صورت استفاده از وسایل ارتعاشی یا وسایلی که نیاز به اعمال نیروی زیاد دارند، بسیار مهم است. استراحت‌هایی در حد چند دقیقه در هر ساعت هم می‌تواند تفاوت مهمی ایجاد نماید.
- مراقب فرم دستان خود باشید. از خم کردن کامل مچ دست به سمت بالا یا پایین خودداری نمایید. قرارگیری مچ در موقعیتی که کاملا خم نباشد، مناسب‌تر می‌باشد. صفحه کلید خود را هم ارتفاع با آرنج یا کمی پایین‌تر نگه دارید.
- حالت قرارگیری بدنتان را بهبود بخشید. قرارگیری در حالت نامناسب بدنی، سبب چرخش شانه به سمت جلو، کوتاهی عضلات گردن و شانه و فشرده سازی اعصاب گردنی می‌شود. این امر می‌تواند مچ دست، انگشتان و ساعد را تحت تاثیر قرار دهد و باعث ایجاد گردن درد شود.
- موس کامپیوتر خود را عوض کنید. حتما از یک موس راحت که به مچ دستتان فشار نیاورد، استفاده نمایید.
- دستان خود را گرم نگه دارید. اگر در محیطی سرد کار می‌کنید، احتمالاً دچار درد و گرفتگی دست می‌شوید. اگر نمی‌توانید درجه حرارت محل کار خود را کنترل کنید، با استفاده از دستکش‌های بدون انگشت، دست و مچ دست خود را گرم نگه دارید.