فیزیوتراپی و درمان ضربه مغزی

ضربه مغزی ناشی از آسیب دیدگی سر در اثر تکان خوردن سر یا وارد شدن ضربه به سر است. در اکثر موارد فرد آسیب دیده بیهوش نمی‌شود، به بیان دیگر ضربه مغزی از صدمه دیدن ساختار نرم (یعنی مغز) که در اثر تکان خوردن شدید یا وارد شدن ضربه ایجاد می‌شود. در ادامه به روش‌های درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیت‌های فیزیوتراپی ضربه مغزی خواهیم پرداخت.

آنچه خواهید خواند

ضربه مغزی چیست؟

ضربه مغزی یک آسیب مغزی خفیف است که می‌تواند پس از ضربه به سر رخ دهد. این اختلال منجر به تغییر وضعیت ذهنی می‌شود. این آسیب ممکن است شامل فراموشی نیز شود. هر کسی می‌تواند در حین سقوط، تصادف اتومبیل یا هر فعالیت روزانه دیگر آسیب بیند و به سر او ضربه‌ای وارد شود. اگر در ورزش‌های خطرناکی مانند فوتبال یا بوکس فعال هستید، احتمال افزایش ریسک ضربه مغزی در شما بیشتر است. این ضربه معمولاً تهدید کننده زندگی نیست، اما علائم آن نیاز به بررسی و درمان پزشکی دارد.

ضربه مغزی ناشی از آسیب دیدگی سر در اثر تکان خوردن سر یا وارد شدن ضربه به سر است. در اکثر موارد فرد آسیب دیده بیهوش نمی‌شود، به بیان دیگر ضربه مغزی از صدمه دیدن ساختار نرم (یعنی مغز) که در اثر تکان خوردن شدید یا وارد شدن ضربه ایجاد می‌شود. برخی متخصصین ضربه مغزی را نوعی صدمه دیدن به سر می‌خوانند که با از کار افتادگی موقت مغز همراه است و می‌تواند به بروز علائم شناختی، عاطفی و جسمی منجر شود.

علل ضربه مغزی

مغز دارای قوام ژلاتین است که آن را از تکان‌های روزمره و ضربه‌های شدید در داخل جمجمه محافظت می‌کند. ضربه شدید به سر و گردن یا بدن می‌تواند مغز را به سمت جلو و عقب بر روی دیواره‌های داخلی جمجمه حرکت دهد. شتاب ناگهانی یا کاهش سرعت سر، ناشی از حوادثی مانند تصادف ماشین یا وارد شدن ضربه به سر مانند مشت می‌تواند باعث آسیب مغزی شود.

این آسیب‌ها بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد، آن‌ها معمولاً برای یک دوره کوتاه، منجر به علائم ضربه مغزی در فرد می‌شوند. این نوع آسیب مغزی ممکن است منجر به خونریزی در داخل یا اطراف مغز شما شود، در حالتی دیگر، این آسیب باعث ایجاد نشانه‌هایی مانند خواب آلودگی طولانی مدت و سر درگمی می‌شود. این علائم ممکن است بلافاصله یا بعد از آن بیشتر شوند. خونریزی در مغز می‌تواند مرگبار باشد به همین دلیل است که هر کس آسیب مغزی را تجربه می‌کند، اگر با وخیم شدن علائم ضربه مغزی روبرو شود، در ساعت‌های بعد نیاز به مراقبت‌های اورژانسی و نظارت خواهد داشت.

علل ضربه مغزی عبارت‌اند از:

تصادف‌های رانندگی: ضربه مغزی معمولاً ناشی از وارد شدن ضربه شدید به سر است، چنین اتفاقی زمانی رخ می‌دهد که سرعت وسیله نقلیه ناگهان کم شود یا به یکباره متوقف شود و در نتیجه مغز به سختی به دیواره جمجمه برخورد می‌کند.

صدمه‌های ورزشی: این نوع آسیب دیدگی به ویژه در ورزش‌های تماسی و پرخورد مانند هنرهای رزمی، بوکس، راگبی، فوتبال آمریکایی و هاکی متداول است. در ورزش‌های غیرتماسی مانند اسکی و اسنوبرد نیز احتمال ضربه مغزی وجود دارد.

سقوط و زمین خوردن: هر گونه افتادنی که با تکان خوردن و ضربه دیدن سر همراه باشد. اکثر موارد ضربه مغزی خردسالان و سالمندان در ایالات متحده امریکا و بریتانیا در اثر زمین خوردن در خانه است.

سانحه‌های سوارکاری: بر اساس گزارش کمیته ایمنی محصولات مصرف کنندگان ایالات متحده به سال ۲۰۰۸ در این کشور ۱۱۷۴۹ مورد آسیب دیدگی سر ناشی از سانحه‌های سوارکاری رخ داده است.

حادثه‌های زمین بازی: به ویژه زمین‌های بازی فاقد کفپوش نرم مناسب

سانحه‌های دوچرخه سواری: بر اساس گزارش کمیته ایمنی محصولات مصرف کنندگان ایالات متحده به سال ۲۰۰۸ در این کشور ۷۰۸۰۲ مورد آسیب دیدگی سر ناشی از سانحه‌های دوچرخه سواری رخ داده است.

ضرب و جرح: بر اساس گزارش مراکز پیشگیری و کنترل بیماری ایالات متحده، یازده درصد ضربه‌های مغزی این کشور نتیجه خشونت و ضرب و جرح است.

انفجار: ضربه مغزی ناشی از انفجار بمب، نارنجک، خمپاره و … در میان کهنه سربازانی رایج است که در ایران و افغانستان خدمت کرده‌اند. متخصصین صدمه‌های مغزی متوجه شده‌اند که در فعالیت‌ نورون‌های ناحیه‌های مشخصی از مغز سربازان قدیمی که بارها در معرض انفجارهای خفیف بوده‌اند، تغییرهای مزمنی ایجاد شده است؛ و هر چه انفجارهای بیشتری تجربه شده باشد، تغییرات پایدارتر خواهد بود.

درجه بندی ضربه مغزی

ضربه مغزی معمولاً به ۳ درجه متفاوت تقسیم‌بندی می‌شود:

درجه ۱: فراموشی یا نسیانی که بیشتر از ۳۰ دقیقه طول نمی‌کشد و بیمار بیهوش نمی‌شود.

درجه ۲: بیهوشی طولانی‌تر از ۵ دقیقه و فراموشی به مدت ۳۰ دقیقه تا ۲۴ ساعت

درجه ۳: بیش از ۵ دقیقه بیهوش بودن و فراموشی طولانی‌تر از ۲۴ ساعت

تشخیص ضربه مغزی

برخی پزشکان بر این باوراند که بسیاری از مردم اطلاعات کافی در مورد ضربه مغزی ندارند. با توجه به منابع متعدد، اکثر مردم در صورت بروز آنی علائم می‌توانند ضربه مغزی را تشخیص دهند؛ یعنی اگر فرد پس از وارد شدن ضربه به سر یا تکان خوردن شدید سر دچار سرگیجه، گیجی یا لرزش شود، اطرافیان ضربه مغزی را به درستی تشخیص می‌دهند.

تعیین شدت ضربه مغزی به این دلیل دشوارتر است که نشانه‌ها و علائم پس از مدتی آشکار می‌شود. پزشک در مورد جزییات حادثه، وارد شدن ضربه به سر یا چگونگی تصادف، از بیمار و همچنین در صورت لزوم از همراهان وی سوال می‌کند.

معاینه عصب‌شناختی نیز به منظور بررسی موارد زیر انجام می‌شود:

  • تعادل
  • تمرکز
  • هماهنگی
  • شنوایی
  • حافظه
  • واکنش نشان دادن
  • بینایی

علائم ضربه مغزی

نشانه‌ها و علائم ضربه مغزی بلافاصله بروز نمی‌یابد. چیزی مانند اختلال گفتاری یا قرمز شدن پوست را که پزشک می‌بیند، حس می‌کند یا می‌شنود، نشانه می‌گویند. اما مواردی مانند سر درد یا زنگ زدن گوش را که بیمار توصیف می‌کند، علائم می‌گویند.

علائم و نشانه‌های ضربه مغزی عبارت‌اند از:

  • بیهوشی
  • سرگیجه
  • سر درد
  • اختلال درگفتار
  • گیجی
  • زنگ زدن گوش
  • حالت تهوع
  • استفراغ
  • فراموشی
  • خستگی مزمن
 

نشانه‌ها و علائم ضربه مغزی گاهی مرتبط با صدمه جدی‌تری است که در صورت مواجهه با آن باید بی‌درنگ به پزشک مراجعه کرد:

  • سر درد مزمن طولانی مدت
  • سرگیجه طولانی مدت
  • گشاد شدن مردمک چشم
  • متفاوت بودن اندازه دو مردمک
  • حالت تهوع و استفراغ طولانی مدت
  • از دست دادن حافظه و بهبود نیافتن آن
  • زنگ زدن گوش
  • از دست دادن حس بویایی
  • از دست دادن حس چشایی

علائم ضربه مغزی کودکان

تعیین نشانه‌های ضربه مغزی در کودکان خردسال از آن رو دشوارتر است که در این موارد بیمار نمی‌تواند به خوبی شرایط خود را توضیح دهد یا ضرورت بیان علامتی خاص را درک نمی‌کند.

نشانه‌ها عبارت‌اند از:

  • خیره شدن به یک قسمت
  • تحریک پذیری و خستگی
  • از دست دادن تعادل و پیاده‌روی ناپایدار
  • گریه بیش از حد
  • تغییر الگوهای خوردن یا خوابیدن
  • عدم علاقه به اسباب بازی‌های مورد علاقه
  • استفراغ مکرر
  • از دست دادن آگاهی طولانی مدت بیش از ۳۰ ثانیه
  • سردردی که در طول زمان بدتر می‌شود
  • تغییرات در رفتار او، مانند تحریک پذیری
  • تغییرات در هماهنگی فیزیکی
  • سردرگمی یا بی نظمی، مانند مشکل تشخیص مردم یا مکان‌ها
  • صحبت کردن دشوار یا تغییرات دیگر در گفتار

سایر علائم در کودکان

  • تشنج
  • اختلالات بینایی یا چشم
  • سرگیجه ماندگار یا مکرر
  • مشکل آشکار در عملکرد ذهنی یا هماهنگی فیزیکی
  • کبودی در نواحی گردن و سر

عوامل خطر ضربه مغزی

فعالیت‌هایی که ممکن است خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهند عبارت‌اند از:

  • سقوط، خصوصاً در کودکان و سالخوردگان
  • شرکت در یک ورزش پر خطر مانند فوتبال، هاکی، راگبی، بوکس و دیگر ورزش‌های پر خطر
  • مشارکت در ورزش‌های پر خطر بدون تجهیزات ایمنی و نظارت مناسب
  • تصادفات خودرویی
  • برخورد مشت در دعواهای خیابانی
  • وارد شدن ضربه در اثر برخورد به چیزی

عوارض جانبی ضربه مغزی

عوارض احتمالی ضربه به مغز عبارت‌اند از:

سردرد پس از ضربه: بعضی افراد در طی یک هفته تا چند ماه پس از آسیب مغزی، سردرد را تجربه می‌کنند.

سرگیجه پس از ضربه: بعضی از افراد احساس ریسندگی یا سرگیجه را برای روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها پس از آسیب مغزی تجربه می‌کنند.

سندرم ضربه مغزی: چند روز پس از ضربه مغزی بعضی افراد علائمی مثل سردرد، سرگیجه و مشکلات تفکر دارند علائم ضربه مغزی ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه داشته باشد.

اثرات تجمعی آسیب‌های مغزی: احتمال دارد که برخی از افراد که یک یا چند صدمه مغزی در طول عمر خود داشته‌اند، در معرض خطر بیشتری برای بهبود عملکرد پایدار هستند.

انسداد سطوح مواد شیمیایی در مغز: معمولاً این میزان برای یک بار در هفته به طول می‌انجامد تا دوباره تثبیت شود، اما زمان بازیابی متفاوت است.

درمان ضربه مغزی

فیزیوتراپی ضربه مغزی

درمان فیزیوتراپی آسیب مغزی شامل موارد زیر می‌باشد:

استراحت و بهبود: متخصص فیزیوتراپی بیمار و خانواده وی را از دلیل محدود کردن هر گونه فعالیت جسمی، ورزشی، تفریحی، الکترونیکی یا درسی پس از ضربه مغزی آگاه می‌کند و از آن‌ها می‌خواهد تا زمان ایمن نبودن از انجام چنین فعالیت‌هایی پرهیز کنند. استراحت به مدت کافی برای هر چه سریع‌تر التیام یافتن مغز و تسکین علائم مفید است. متخصص فیزیوتراپی برنامه بهبود و استراحت را متناسب با شرایط بیمار تهیه می‌کند.

بازیابی قدرت و استقامت: استراحت جسمی و ذهنی پس از ضربه مغزی به ضعیف شدن عضلات می‌انجامد و استقامت و توان جسمی را کاهش می‌دهد. متخصص فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا قدرت و توان خود را در زمان مناسب بدون تشدید علائم ضربه مغزی افزایش دهد. متخصص فیزیوتراپی برنامه تمرینی درمانی را متناسب با شرایط بیمار تدوین می‌کند و وضعیت علائم وی را هنگام انجام تمرین‌ها و حرکت‌های اصلاحی به دقت بررسی می‌کند.

متوقف کردن سرگیجه و بهبود تعادل: نوعی فیزیوتراپی به نام فیزیوتراپی وستیبولار (دهلیزی) برای رفع مشکلات تعادل یا سرگیجه مفید است. سیستم دهلیزی، شامل گوش داخلی و اتصالات آن به مغز، در حفظ تعادل و پیشگیری از سرگیجه نقش دارد. متخصص مجرب فیزیوتراپی وستیبولار با بهره‌گیری از درمان‌های خاص یا آموزش تمرین‌های ویژه به بیمار کمک می‌کند تا مشکلات تعادل و سرگیجه وی‌ پس از ضربه مغزی کاهش یابد یا متوقف شود. به علاوه متخصص حتی تمرین‌های ساده‌ای را برای انجام دادن در خانه به بیمار آموزش می‌دهد.

کاهش سر درد: متخصص فیزیوتراپی دلایل گوناگون احتمالی سر درد را بررسی می‌کند و از درمان‌ها یا تمرین‌هایی خاصی برای کاهش یا توقف سر درداستفاده می کند. تمرین‌های کششی، تقویتی و حرکتی، تکنیک‌های درمان با دست مانند ماساژ تخصصی و به کارگیری فن‌آوری‌هایی مانند تحریک الکتریکی از جمله درمان‌های متداول هستند.

ازسرگیری ورزش یا فعالیت معمول: پس از آن که علائم برطرف شد و بیمار قدرت و استقامت معمول را بدون عود مجدد علائم بازیافت، متخصص فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا به تدریج فعالیت‌های معمول روزانه خود را از سر بگیرد. متخصص فیزیوتراپی به بیمار آموزش می‌دهد که چگونه به موازات افزایش دادن میزان فعالیت، بیش از اندازه به ذهن و سیستم عصبی خود فشار نیاورد. پس از ضربه مغزی فشار وارد آوردن بیش از حد به مغز هنگام فعالیت روند التیام یافتن بافت مغز را مختل می‌سازد و باعث بروز مجدد علائم می‌شود. بیمار با کمک فیزیوتراپیست به ایمن‌ترین و سریع‌ترین روش ممکن پس از التیام یافتن کامل مغز به زندگی طبیعی و میادین ورزشی بر می‌گردد.

درمان ضربه مغزی

درمان آسیب مغزی بستگی به شدت علائم دارد.

جراحی یا سایر روش‌های پزشکی ممکن است در شرایط زیر لازم باشد:

  • خونریزی در مغز
  • تورم مغز
  • یک آسیب جدی به مغز
 

با این حال، بیشتر ضربه‌ها نیاز به جراحی و یا هیچ درمان عمده‌ای ندارد. اگر ضربه مغزی باعث ایجاد سردرد شود، پزشک ممکن است از داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن (Advil) یا استامینوفن (تیلنول) استفاده کند.

پزشک شما احتمالاً از شما می‌خواهد که از استراحت زیاد، ورزش و دیگر فعالیت‌های شدید خودداری کنید و از ۲۴ ساعت تا حتی چند ماه به علت شدت آسیب، از رانندگی یا دوچرخه سواری اجتناب کنید.

فیزیوتراپی ضربه مغزی

پیشگیری از ضربه مغزی

برای کاهش احتمال بروز ضربه مغزی نکته‌های زیر را رعایت کنید:

  • همواره در خودرو کمربند ببندید و کودکان را در صندلی‌ مخصوص بنشانید و کمربندشان را ببندید.
  • هنگام دوچرخه سواری، موتورسواری، اسکیت بازی، اسکی، اسب سواری یا مشارکت در ورزش‌های پربرخورد از کلاه ایمنی اندازه سر استفاده کنید. کلاه ایمنی باید محکم باشد و هنگام تکان دادن سر حرکت نکند؛ البته کلاه نباید بیش از اندازه تنگ باشد.
  • قرار دادن نرده در اطراف پلکان به منظور پیشگیری از سقوط از پله‌ها
  • قرار دادن دروازه‌های ایمنی در ابتدای پلکان به منظور محافظت از کودکان خردسال
  • قرار دادن میله‌های دستاویز در حمام و گذاشتن کفپوش غیرلغزنده روی کف نزدیک وان حمام
  • بهبود روشنایی و برداشتن اشیاء خطرآفرین و لغزنده
  • قرار دادن حفاظ ایمنی پشت پنجره‌ها به منظور جلوگیری از سقوط کودکان
پیمایش به بالا