به بالشتک ژلهای بین هر دو مهره دیسک گفته میشود که ضخامت بین ۳ تا ۹ میلی متر دارد. ساختار دیسک محتوی آب، کلاژن و پروتئین است. وظیفه اصلی دیسکها در ستون فقرات بدن انسان ضربهگیر بودن آن است. به عبارتی دیسکها، فشارهایی را که به ستون فقرات وارد میشود را جذب میکنند. در ادامه به روشهای درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیتهای فیزیوتراپی دیسک کمر خواهیم پرداخت.
دیسک کمر چیست؟
در ستون فقرات بدن انسان بین مهرههای کمری استخوانی بالشتکها یا صفحاتی از جنس غضروف قرار دارند که به آنها دیسک گفته میشود. هر دیسک بین مهرهای کمری شامل قسمت ژل خمیری در وسط و حلقه کلاژن در اطراف است. تنها حلقههای بیرونیتر حاوی رگهای خونی هستند، به همین دلیل بخش اعظم دیسک ذاتا از ترمیم کمتری برخوردار است.
کمر انسان دارای ۵ مهره کمری است که در پایین آنها نیز استخوان مثلثی شکلی به نام استخوان خاجی قرار گرفته است. بنابراین در ناحیه کمر تعداد دیسکهای بین مهرهای ۵ عدد میباشد. وظیفه اصلی دیسکها در ستون فقرات بدن انسان ضربهگیر بودن آن است. به عبارتی دیسکها، فشارهایی را که به ستون فقرات وارد میشود را جذب میکنند و همچنین در بهبود حرکت بین مهرهها کمک می کند. بنابراین همه افراد دیسک کمر دارند و منظور از دیسک کمر، فتق دیسک یا بیرون زدگی دیسک کمر میباشد که البته یکی از صعبالعلاجترین بیماریهای ستون فقرات است.
ساختار دیسک کمر
در کمر افراد ساختار ژلهای شکلی وجو دارد که عمدتا از آب و کمی پروتئین است و دیسک کمر را تشکیل میدهند. معمولا افراد دیسک را کمر دردهایی میدانند که بسیار دردناک بوده و مانع فعایتهای روزانه میشود. بنابراین همانطور که عنوان شد بیماری دیسک کمر در حقیقت به وضعیت فتق دیسک کمر گفته میشود.
چه افرادی بیشتر در معرض بیرون زدگی دیسک کمر هستند؟
بیماری دیسک کمر که به اسامی مختلف مانند درد سیاتیک و سیاتالژی نیز نامیده میشود که هم در مردان و هم زنان تقریبا با شدت مساوی مشاهده میشود . بعضی از منابع معتقدند در مردان ۳۰ تا ۵۰ ساله فتق دیسک کمر کمی بیشتر است. به این دلیل که در این سن معمولآ دیسکها پر آب هستند و انعطاف پذیری بیشتری دارند، لذا احتمال بیرون زدگی بیشتری وجود دارد. اما با افزایش سن، آب دیسک کاهش یافته و احتمال کمی وجود دارد تا آب داخل دیسک به بیرون بیاید و ریشههای عصبی را تحت فشار قرار دهد.
متاسفانه ما روز به روز با سونامی افزایش شیوع و کاهش سن ابتلا به کمر درد به علت دیسک کمر مواجه هستیم. به گونهای که حتی در کلنیکها جوانانی در رده سنی ۱۶ تا ۲۰ سال با کمردردهای که به علت فتق دیسک کمر روی داده روزانه مراجعه میکنند.
بیرون زدگی دیسک کمر یا فتق دیسک تنها یکی از علل کمر درد است و عوامل مختلفی میتوانند باعث بروز کمردرد شوند.
تشخیص دیسک کمر
برای تشخیص دیسک کمر پزشک یا فیزیوتراپیست ابتدا تاریخچه درد را از شما میپرسد. سپس با انجام معاینات بالینی به تشخیص میرسد. برای قطعی کردن تشخیص خود از ابزار مختلفی مانند ام آر آی و سی تی اسکن و دیسکوگرام، نوار عصب و عضله و … هم کمک میگیرد.
علت ابتلا به دیسک کمر
از علتهای بروز فتق دیسک کمر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش سن
- ژنتیک یا همان سابقه خانوداگی
- زندگی بی تحرک
- سرفههای مزمن
- اضافه وزن و چاقی
- وضعیت بد بدن در زمان نشستن، ایستاده و…
- بلند کردن اشیا در حالات نامناسب
- افزایش ناگهانی فشار بر ستون فقرات (حتی فشارهای کم)
- ورزشهای غیر اصولی و سنگین مثل فوتبال، کشتی، ورزشهای رزمی و…
- رانندگی به ویژه در مسافتهای طولانی و با ماشینهای سنگین یا دارای صندلی نامناسب.
- ایستادن و یا نشستن طولانی مدت.
- خم و راست شدن زیاد
- لرزش کل بدن (مثلاً هنگام کار کردن با تراکتور و…)
- سیگار کشیدن باعث میشود دیسک نتواند مواد مغذی را به خود جذب کند، بنابراین دیسک در افراد سیگاری با نیروی کمتری دچار بیرون زدگی و یا پارگی میشود.
- بارداری! معمولا ۵۰ درصد افراد در ماههای پنج تا هفتم بارداری کمردرد را تجربه میکنند. در برخی موارد افراد قبل از دوره بارداری هم بیرون زدگی دیسک داشتهاند و در حین بارداری با افزایش وزن نوزاد و بزرگ شدن شکم، خط ثقل بدن به جلو منتقل میشود و همچنین کشیده شدن عضلات شکم در طول این دوره باعث ضعف عضلات شکمی شده و عملکرد محافظتی این عضلات روی ستون فقرات کم میشود، لذا ایجاد فشارهای اضافی بر روی ستون فقرات، درد بیشتری را ایجاد میکنند. علاوه بر این ترشح هورمون ریلاکسین و پروژسترون در این دوره باعث شل شدن لیگامانها و تحرک بیشتر مفاصل میشود که میتواند درد در انتهای کمر ایجاد کند. همچنین بزرگ شدن رحم، باعث فشار بر روی شبکه اعصاب داخل لگن میشود و دردهای کمری یا سیاتیک ایجاد میکند.
علایم دیسک کمر
- درد موضعی در ناحیه کمر که در بسیاری از بیماران ممکن است وجود نداشته باشد!
- درد انتشاری در پاها به عنوان یکی از مهمترین علل دیسک کمر مطرح است.
- بی حسی و ضعف عضلانی
- احساس گزگز و مور مور و خواب رفتگی در پاها
- احساس سوزش عضلانی
شایان ذکر است علائم اولیه دیسک در اغلب افراد ضعف عضلات ناحیه کمر و شکم است. هنگامی که دیسک ضعیف شود به دنبال یک حادثه جابهجا میشود و با ایجاد فشار بر روی اعصاب موجب بروز کمر درد و درد ساقپا، ران و …میشود.
بسیاری از بیمارانی که دچار گزگز و مور مور در پاها میشوند ابتدا به بیماری ام اس مشکوک میشوند. در حالی که خواب رفتگی پا بیشتر به دلیل تحریک ریشه عصب توسط دیسک کمر ایجاد میشود تا بیماری ام اس. در ام اس بسیاری از علایم از جمله ضعف و دو بینی و… بسیار بارزتر میباشند.
دیسک کمر ممکن است موجب کمردرد بسیار شدید شود ولی خصوصا در موارد مزمن ممکن است اصلا کمردرد ایجاد نشود و فقط علائم درد باسن و درد ساق و کناره پا ایجاد کند. بسیاری از بیماران سابقه کمردرد را دارند ولی ممکن است این درد مربوط به گذشتههایی باشد که راحتی آن را نتوانند به دیسک کمر و درد ساق و کف پا خود ارتباط دهند.
علایم دیسک کمر شدید و پارگی دیسک کمر
بیمار با دیسک کمر شدید ممکن است از درد شدید کمر و با انتشار به باسن و پاشنه شکایت داشته باشد.
علائم دیسک کمر شدید شامل موارد زیر میباشد:
- بی حسی پاها و بی قوتی آن
- کاهش تمایل جنسی
- اختلالات ادراری مانند کاهش یا تند شدن ادرار
دیسک کمر خفیف و یا دیسک کمر متوسط هم اگر درگیری زیادی روی عصب ایجاد کنند میتوانند علائم فوق را ایجاد کنند.
روشهای درمان دیسک کمر
دغدغه همه افرادی که دردهای کمر و تیر کشیدن درد کمر به چپ یا راست را تجربه میکنند، انتخاب بهترین روش درمان دیسک کمر یا درمان قطعی دیسک کمر با عوارض کمتر و سوالات این چنینی میباشد. درمانهای بسیار زیادی برای انواع مختلف بیرون زدگی دیسک کمر یا پارگی دیسک وجود دارد که بعد از ارزیابی بیمار و بررسی ریسک فاکتورهای مختلف درمان و فرد و امکانات موجود، روش درمانی انتخاب میشود.
در ادامه انواع روشها برای درمان دیسک کمر را معرفی و به صورت کامل بررسی مینماییم.
درمانهای کانسرواتیو یا غیر تهاجمی
استراحت: استراحت کمتر از ۲ تا ۳ روز عملا موثر نخواهد بود، اما در استراحت بیشتر از ۴ روز هم ممکن است درد شدیدتر شود. منظور از استراحت، استراحت مطلق نیست و بیمار باید در طول این مدت راه برود، جابهجا شود اما فعالیتهایی مانند بلند کردن اجسام سنگین را نداشته باشد. در طول این دوره بیمار به صورت طاقباز در محلی که نه سفت و نه زیاد نرم باشد دراز بکشد و زیر زانوها بالشت قرار دهد.
فیزیوتراپی: فیزیوتراپی کمر با روشهای غیرتهاجمی متعدد به شما کمک میکند کمر درد ناشی از بیرون زدگی دیسک خود را بدون نیاز به عملهای جراحی و پرداخت هزینههای گزاف درمان کنید.
این روشهای درمانی فیزیوتراپی عبارتند از:
- تحریکات الکتریکی
- اولتراسوند
- کیسههای گرم یا سرد
- لیزرتراپی
- تکارتراپی
- مگنت تراپی
- سوزن خشک
- درمان های دستی
- تمرین یا حرکت درمانی
- ماساژ
- آب درمانی
موارد گفته شده برای کاهش درد، التهاب، بهبود خونرسانی، اکسیژنرسانی و تغذیه بهتر دیسک و مفصل استفاده میشوند. همچنین این درمانها اسپاسمهای عضلانی را کاهش میدهند و به بهبود دامنه حرکتی کمک خواهند کرد.
درمانهای دستی فیزیوتراپی
درمانهای دستی فیزیوتراپی شامل موبیلیزاسیون مفصل، موبیلیزاسیون عصب، سوزن خشک، تیپینگ با توجه به صلاح دید فیزیوتراپیست میتواند برای درمان فتق دیسک کمر مفید باشد.
درمان دیسک کمر با ورزش
ورزش یا حرکت درمانی که از آن با نام تمرین درمانی در فیزیوتراپی هم یاد میشود، به عنوان مهمترین بخش از درمان انواع کمردرد است و به جرعت میتوان گفت بدون تمرین درمانی، درمان شما کامل نخواهد شد. برای رسیدن به یک درمان ماندگار، تمرینهای درمانی که در فیزیوتراپی به شما داده میشود را باید هفته یا ماهها یا سالها تکرار کنید تا وضعیت موجودتان بهتر شود یا از بدتر شدن جلوگیری کند. نحوه انجام ورزشها، تعداد تکرار هر ورزش، مدت زمان انجام آن توسط فیزیوتراپیستها که متخصصین حرکتی هستند به شما آموزش داده میشود.
توجه کنید از انجام خودسرانه ورزشها خودداری کنید، چرا که ورزشهای مخصوص هر فرد با توجه به سن، وضعیت قلبی ریوی، سطح قندخون، بیماریهای خاص خودش باید طراحی شوند. ممکن است نوع ورزشی که به یک فرد ۳۰ ساله با کمردرد داده میشود، بسیار متفاوت باشد با ورزشی که به فرد ۶۰ ساله داده شده.
درمان بیرون زدگی دیسک کمر مهره L۵ S۱ و مهره ۴ و ۵
رایجترین محل فتق، دیسک بین مهرهای l5 ،l4 و دیسک بین مهرهای l5 ،s1 هست زیرا این دو دیسک بزرگتر از بقیه دیسکها بوده و آب زیادی دارند و وزن بیشتری را تحمل میکنند، لذا در معرض آسیب بیشتری قرار دارند.
در اکثر موارد، برای درمان این بیرونزدگیها از راهحلهای غیر جراحی شروع خواهد شد، و در صورتی که درد شدید بوده و سبب ناتوانی شده و به درمانهای غیر جراحی پاسخ ندهد درمان جراحی پیشنهاد میشود.
درمانهای غیرجراحی فتق دیسک شامل موارد زیر است:
- دارو درمانی کمر
- لیزر درمانی کمر
- اولتراسوند درمانی
- ورزش درمانی کمر
- ماساژ درمانی کمر
- آب درمانی
- طب سوزنی کمر
- کشش ستون فقرات کمر
- مگنت درمانی کمر
- تکار درمانی کمر
- درمان دستی
- اوزون درمانی
- انواع روشهای تزریق
درمان پارگی دیسک کمر
در صورتی که فیبرهای دیسک دچار پارگی شوند و بیمار علائم بی اختیاری ادرار و مدفوع و افتادگی مچ پا پیدا کند و نتواند بر روی پاشنههای خود بایستد و یا راه برود عمل جراحی تنها راه درمان است.
آیا پارگی دیسک کمر ترمیم میشود؟
ترمیم پارگیهای دیسک بستگی به میزان پارگی دارد که باید در ام آر آی مشخص شود که آیا پارگی در فیبرهای محیطی است یا مرکزی؟ سپس با توجه به میزان پارگی میتوان گفت که آیا قابل ترمیم است یا نه.
طول درمان دیسک کمر چقدر است؟
مدت زمان درمان دیسک کمر به فاکتورهای زیادی از جمله میزان بیرون زدگی و میزان التهاب و درد بیمار، وضعیت روحی روانی، سطح استرس، شغل فرد، حاد یا مزمن بودن عارضه بستگی دارد.
فیزیوتراپی دیسک کمر
فیزیوتراپی غالباً نقشی اساسی در بهبودی فتق دیسک دارد. روشهای آن نه تنها تسکین فوری درد را ارائه میدهد، بلکه به شما یاد میدهد که چگونه وضعیت بدن خود را برای جلوگیری از آسیب بیشتر، اصلاح کنید.
برنامه فیزیوتراپی شما معمولاً با درمانهای غیرفعال آغاز میشود، با بهتر شدن حرکت درمانهای فعال را شروع میکنید که بدن شما را تقویت خواهدکرد و از درد بیشتر جلوگیری میکند. فیزیوتراپیست شما برای تهیه طرحی که مناسب شما باشد با شما همکاری میکند.
برنامه فیزیوتراپیست شامل موارد زیر است:
- ماساژ
- استفاده از یخ و گرما
- ترکشن
- آب درمانی
- استفاده از مدالیتههای الکتریکی
روشهای فیزیوتراپی نه تنها باعث تسکین فوری درد میشود، بلکه علاوه بر این به بیمار آموزشهای لازم درباره چگونگی تنظیم وضعیت بدن داده میشود به صورتی که از آسیب دیدگی احتمالی بعدی جلوگیری شود.
فیزیوتراپی غالبا نقش مهمی در ریکاوری دیسک کمر دارد.
فیزیوتراپی دیسک کمر در منزل
فیزیوتراپی بیرون زدگی دیسک کمر همانند فیزیوتراپی در کلینیک میتواند انجام شود و بسیاری از دستگاههای لازم مانند کیسههای آب گرم و سرد، اولتراسوند، تحریکات الکتریکی و لیزر را میتوان به منزل برد و استفاده کرد.
درمانهای دستی هم همانند کلینیک در منزل هم قابل انجام هستند.
پیشگیری از دیسک کمر
اجتناب و دوری از موارد زیر میتواند از دیسک کمر پیشگیری نماید:
- پوشیدن کفشهای پاشنه بلند در سالهای متمادی
- خوابیدن روی شکم
- ایستادن یا نشستن طولانی مدت
- هنگام بلند کردن بارهای سنگین خم نشوید و به جای کمر از زانوهایتان استفاده کنید و تا حد ممکن بار را نزدیک شکم خود نگه دارید
- پرهیز از خم شدن و دراز کردن مکرر دست و چرخشهای مکرر کمر
آموزش سبک زندگی سالم به بیماران
رعایت نکات زیر میتواند به بیمارانی که دچار کمر درد یا مشکلات دیسک کمر هستند کمک کند:
- نشستن در افراد مبتلا به فتق دیسک مضر است، لذا نشستن بیش از ۲ ساعت پشت میز و رانندگی بیش از دو ساعت ممنوع است.
- حمل بارهای سنگین ممنوع است. حتی بارهای سبک هم باید بطور صحیح حمل شوند.
- در حالت نشسته حتما از یک پشتی استفاده نمایند.
- یک چهار پایه در زیر پاها باشد تا پاها وضعیت ۹۰ درجه با تنه را حفظ کنند.
- تا حد ممکن میز نزدیک باشد تا بیماران خم نشوند.
- عادتهای رودهای بیمار کنترل شود تا دچار یبوست نشوند، چرا که بالا بردن فشار شکمی برای دفع مدفوع میتواند التهاب دیسک یا فتق دیسک را بیشتر کند.
- تا زمانی که از درمان کامل خود مطمئن نشدهاید از دویدن و انجام حرکات دراز و نشست دوطرفه خودداری کنید.
