پارکینسون نوعی اختلال عصبی است که مهمترین مشخصه آن ارتعاش دست و پا در حالت استراحت و کند شدن حرکات بدن است. این اختلال عصبی در اثر کاهش سلولهای مغزی تولیدکننده دوپامین رخ داده که منجر به از دست دادن کنترل ماهیچههای صاف و لرزشهای غیر قابل کنترل اندامها میشود. در ادامه به روشهای درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیتهای فیزیوتراپی پارکینسون خواهیم پرداخت.
پارکینسون چیست؟
پارکینسون جزیی از گروه بزرگتری از عارضههای موسوم به اختلالهای سیستم حرکتی است که در اثر از بین رفتن سلولهای تولید کننده دوپامین در مغز بروز مییابد. بیماری به مرور خود را به روشهای مختلفی مانند دشواری در راه رفتن نشان میدهد و غالباً با لرزشهای جزیی یک دست شروع میشود. هرچند رعشه نشانه شایع پارکینسون است، اما خود این اختلال باعث سفتی و گرفتگی عضلات یا آهسته شدن حرکات میشود.
پارکینسون به شکلهای مختلف خود را نشان میدهد، برای مثال بازوهای بیمار هنگام راه رفتن تاب نمیخورد، بیمار با لکنت حرف میزند یا حالتهای احساسی مختلف بر چهرهاش نقش نمیبندد. دارو درمانی و تحریک عمقی مغز علائم را تا حدی تسکین میدهد، اما بسیاری از بیماران به درمانهای دیگری مانند فیزیوتراپی نیاز پیدا میکنند. طرح درمان فیزیوتراپی در پارکینسون مطابق با نیازهای خاص هر بیمار، مرحله بیماری و علائم بروز یافته تهیه میشود.
علائم بیماری پارکینسون
علائم غیر حرکتی پارکینسون مثل کاهش حس بویایی، مشکل در خواب، سرگیجه در زمان ایستادن سالها قبل از شروع علائم حرکتی ایجاد میشوند. علائم حرکتی این مشکل که عموماً شامل سفتی عضلات و مفاصل، لرزش دستها و اندام، کند شدن حرکات (برادی کینزیا) و عدم تعادل میشود اغلب در حدود ۶۰ سالگی خود را نشان میدهند.
پارکینسون در سنین پایینتر نیز مشاهده شده است. علائم حرکتی پارکینسون در ابتدا بسیار خفیف بوده اما شایعترین علامت اولیه لرزش یک دست در زمان استراحت میباشد. این لرزش شبیه قل دادن یک قرص بین انگشت شصت و انگشت اشاره است. لرزش در پاها یا فک هم گاهی اتفاق میافتد. چون این لرزشها بیشتر در زمان استراحت دیده میشوند، در زمان حرکت از بین میروند و تداخلی با کارهای روزانه ندارند.
با پیشرفت بیماری فرد علائم دیگری را مشاهده خواهد کرد که شامل موارد زیر است:
- تکان خوردن مرتب دستها و پاها حین راه رفتن
- تاب نخوردن دستها در زمان راه رفتن
- صدا آرامتر میشود
- سفت شدن عضلات که سبب ناراحتی گردن شکم و شانهها میشود
- درد به علت سفت شدن ماهیچهها و عدم ثبات در طرز قرارگیری بدن که منجر به تعادلی ضعیف و افزایش ریسک افتادن میشود.
- حرکاتی که طی انجام فعالیتهای روزانه کندتر میشوند مثل لباس پوشیدن، حمام کردن یا رفتن به رختخواب
- احساس چسبیدن پا به زمین و سخت شدن برداشتن اولین قدم و یا دور زدن حین راه رفتن
- خمیده شدن بدن
- مشکل در صحبت با سطح نرمال صدا
- مشکل در بلع
- مشکل در انجام کارهایی که انجام شان قبلا آسانتر بود مثل باغبانی یا چرخاندن راکت تنیس یا چوب گلف
- مشکل در عوض کردن حالات صورت
- مشکل در نگهداری و دفع ادرار ( تکرر ادرار)
علائم غیر حرکتی:
- مشکل در توجه برای طولانی مدت و تقسیم توجه بین دو کار یا بیشتر
- خستگی
- فقدان انگیزه
- سرگیجه
- افسردگی
- اضطراب
- اختلال در خواب
علائم بالینی پارکینسون
ﮐﻨﺪی ﺣﺮﮐﺖ:
ﺑﯿﻤﺎر پارکینسون ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﺮﮐﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻨﺪی اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ. ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺷﺮوع ﺣﺮﮐﺖ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻟﺖآور اﺳﺖ و در اداﻣﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﯿﻤﺎر از ﮐﻨﺘﺮﻟﺶ ﺧﺎرج ﺷﺪه و دﭼﺎر ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﻣﯽﺷﻮد. مثلا راه رفتن و یا بلند شدن از روی یک صندلی میتوانند دشوارتر باشند. با گذشت زمان، فرد دچار یک الگوی حرکتی خاص میشود که با حالت موج گونه، بدون تعادل و بی قرار راه میرود. شروع، پایان و یا تغییر جهت در طول راه رفتن برای او دشوار خواهد شد.
ﻟﺮزش:
لرزش در این بیماران بسیار شایع است ولی در همه افراد مبتلا به پارکینسون اتفاق نمیافتد. در ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﻧﺪامهای ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﭘﺎرﮐﯿﻨﺴﻮن ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﻗﺴﻤتهای دﯾﺴﺘﺎل اﻧﺪام لرزش دارد. لرزش ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺣﺮﮐﺎت و ﺳﻌﯽ در ﺷﺮوع آنﻫﺎ ﮐﻢ و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﺷﻮد. رﯾﺘﻢ لرزش در اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎران ۴ ﺗﺎ ۷ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
ﺳﻔﺘﯽ اﻧﺪامها:
به هنگام راه رفتن، دستهای بیمار به مقدار طبیعی جلو و عقب نخواهند رفت و عضلههای فرد ممکن است سفت شوند. و در موارد شدید فرد دچار رژیدیتی (Rigidity ) در عضلات میشود. رﯾﮋﯾﺪﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺳﻔﺘﯽ اﻧﺪامها ﻧﺎﺷﯽ از اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮان هم زﻣﺎن ﻋﻀﻼت آﮔﻮﻧﯿﺴﺖ و آﻧﺘﺎﮔﻮﻧﯿﺴﺖ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ درﮔﯿﺮی دﺳﺘﮕﺎه اﮐﺴﺘﺮاﭘﯿﺮاﻣﯿﺪال اﺳﺖ.
در رﯾﮋﯾﺪﯾﺘﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﯾﮏ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﮐﻞ داﻣﻨﻪ ﺣﺮﮐﺘﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻼﻣﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﭼﺮخ دﻧﺪهای ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. در اﺳﭙﺎﺳﺘﯽ ﺳﯿﺘﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در داﻣﻨﻪ ﺧﺎﺻﯽ از ﺣﺮﮐﺖ وﺟﻮد دارد و اﻧﺪام ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ غیرفعال ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎره ﺑﻪ اﻟﮕﻮ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﯽﺷﻮد رﻓﻠﮑﺲ ﭼﺎﻗﻮی ﺿﺎﻣﻦ دار رﯾﮋﯾﺪﯾﺘﯽ در ﺑﯿﻤﺎران ﭘﺎرﮐﯿﻨﺴﻮﻧﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺼﺮف ﺑﯿﺶاز ﺣﺪ اﻧﺮژی در اﺛﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮن ﻫمزﻣﺎن ﻋﻀﻼت و ﺧﺴﺘﮕﯽ زودرس میشود.
علائم دیگر پارکینسون
عدم ثبات پوسچرال:
- عدم تعادل ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﮑﻼت ﺟﺪی ﺑﯿﻤﺎران ﭘﺎرﮐﯿﻨﺴﻮن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط و زﻣﯿﻦ ﺧﻮردن زﯾﺎد اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎران ﻣﯽﺷﻮد.
- ﺑﯿﺸﺘﺮ از ۲/۳ ﺑﯿﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ پارکینسون دﭼﺎر ﺑﯽ ﺛﺒﺎﺗﯽ ﭘﻮﺳﭽﺮال ﻫﺴﺘﻨﺪ.
- در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﻤﺎر ﻗﺎدر ﺑﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﭘﻮﺳﭽﺮ ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎ کوچکترین ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﺛﺒﺎﺗﺶ ﺑﻬﻢ ﻣﯿﺨﻮرد و رفلکسهای ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺛﺒﺎت ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ وارد ﻋﻤﻞ ﺷﻮﻧﺪ.
- ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﻮﺳﭽﺮ ﺑﯿﻤﺎر ﭘﺎرﮐﯿﻨﺴﻮن ﺧﻤﯿﺪه رو ﺑﻪ ﺟﻠﻮ اﺳﺖ.
راه رﻓﺘﻦ ﻏﯿﺮﻧﺮﻣﺎل:
ﺑﯿﻤﺎر پارکینسون ﮔﺎمهای ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺮ ﻣﯽدارد، ﺑﺪﻧﺶ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺧﻢ ﺷﺪه، اﺑﺘﺪا ﺣﺮﮐﺘﺶ ﮐﻨﺪ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻌﺪا ﺗﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ ﺧﻮد را دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ و با شتاب به سمت جلو قدم بر میدارد. ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع راه رﻓﺘﻦ فستینیتینگ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ.
ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻼﺋﻢ:
ﻧﮕﺎه ﺛﺎﺑﺖ و ﺧﯿﺮه، ﺗﮑﻠﻢ آﻫﺴﺘﻪ و ﺑﺎ آﻫﻨﮕﯽ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ، اﺧﺘﻼﻻت دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﯽ ﺧﻮدﮐﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻖ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ، اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺰاق دهان، افت فشارخون و اﺧﺘﻼﻻت دستگاه ادراری و مدفوع از علائم دیگر بیماری پارکینسون میباشد.
تشخیص پارکینسون
چون هیچ تست تشخیصی خاصی برای پارکینسون وجود ندارد تشخیص بیماری دشوار خواهد بود. معمولاً تشخیص برپایه تاریخچه پزشکی و آزمایشات نورولوژیکی خواهد بود. اگر متخصص فیزیوتراپی در فرد، مشکوک به پارکینسون باشد او را به نورولوژیست ارجاع میدهد.
تشخیص پارکینسون در صورتی داده میشود که فرد علائم زیر را داشته باشد:
- کندی حرکات
- لرزش حین استراحت یا سفتی عضلات
- پیشرفت سریع علائم در زمان خوردن داروها
- بروز علائم اولیه فقط در یک طرف بدن
مراحل بیماری
مرحله یک: نشانهها در یک طرف بدن مشاهده شده و خفیف هستند.
مرحله دو: نشانهها در دو طرف بدن مشاهده میشوند و اختلال در وضعیت محوری بدن وجود ندارد.
مرحله سه: نشانهها دو طرفه هستند. بیمار ناپایداریِ وضعیتی دارد.
مرحله چهار: درگیری دو طرفه است، بدن به سمت جلو خمیده شده و بیمار برای انجام کارهای روزانه به کمک نیاز دارد.
مرحله پنج: نشانهها فراگیر و دوطرفه است، بیماری کاملا پیشرفت کرده، بیمار برای انجام کارهای شخصی و روزانه به کمک و مراقبت نیاز دارد و یا زمین گیر میشود.
فیزیوتراپی پارکینسون
دومین اختلال شایع فرساینده مغزی که بزرگسالان را درگیر میکند پارکینسون است. افراد از همه نژادها به پارکینسون مبتلا میشوند اما درمیان آفریقایی – آمریکاییها و آسیاییها کمتر دیده میشود. بیماری پارکینسون در ابتدا فقط به عنوان بیماری حرکتی تعریف شد اما تحقیقات نشان دادند این بیماری علائم غیر حرکتی مثل سرگیجه حین بلند شدن هم دارد. افرادی که از این بیماری رنج میبرند خطر افتادن و آسیب دیدگی به علت عدم تعادل در آنها بیشتر است.
درمان شامل ترکیبی از دارو درمانی و فیزیوتراپی و در بعضی موارد جراحی میباشد که متخصص فیزیوتراپی با بیمار و خانواده او درباره علائم مشورت کرده، سطح آمادگی جسمانی فرد را نگه داشته و به او کمک میکند تا فعال باقی بماند. فیزیوتراپی ﺑﯿﻤﺎران پارکینسون ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ و در ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻼﺋﻢ آنها و اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﻘﻼﻟﺸﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
فیزیوتراپی در پارکینسون بخش مهمی از مدیریت درازمدت پارکینسون است. همچنین فیزیوتراپی در طرح درمانی چندرشتهای پارکینسون نیز گنجانده میشود. فیزیوتراپی پارکینسون به علائم مرتبط با حرکت پارکینسون میپردازد و هدف از آن حفظ تعادل و توانایی حرکتی بیمار و به حداکثر رساندن استقلال عملکردی و کیفیت زندگی وی است. فیزیوتراپی پارکینسون بر متحرکسازی مفاصلی متمرکز میشود که به علت بیماری خشک و سفت شدهاند، تا به این ترتیب بیمار حرکت عادی خود را، به ویژه در بالاتنه بازیابد. تمرینهایی که با هدف افزایش انعطافپذیری عضلات سفت و گرفته به بیمار آموزش داده میشود، حرکت را برای وی آسانتر میکند. مجموعه حرکات کششی ملایم معمولاً بخشی از طرح درمانی پارکینسون است.
بازآموزی وضعیت اندامی نیز برای پیشگیری از حالت خمیدگی رایج در بیماران پارکینسون الزامی است. بازیابی پایداری وضعیتی به حفظ تعادل کمک میکند، البته برنامه خاص بازآموزی تعادل نیز جزئی از طرح درمان فیزیوتراپی پارکینسون به شمار میرود. فیزیوتراپی در بیماران پارکینسون علاوه بر پرداختن به مشکلات مربوط به حرکت، انعطاف پذیری، وضعیت اندامی و تعادل بر فعالیتهای روزمرهای مانند بالا و پایین رفتن از تخت و پلهها، بلند شدن از روی صندلی یا راه رفتن متمرکز میشود که بیمار به تنهایی از عهده انجام آنها برنمیآید. در پیش گرفتن این رویکرد عملکردی در برنامه توانبخشی روند درمان را برای بیمار پرمعناتر میسازد و بیشترین منفعت را به بیمار میرساند.
تاثیر فیزیوتراپی در درمان پارکینسون
چون پارکینسون روی هر فرد به شکل متفاوتی تاثیر میگذارد، متخصص فیزیوتراپی با بیمار مبتلا به پارکینسون صحبت میکند تا مشکل خاص او را کنترل و مهار کند. متخصص فیزیوتراپی بعد از تشخیص پارکینسون ارزیابی جامعی انجام میدهد که شامل تستهایی جهت بررسی وضعیت قرارگیری بدن، قدرت، انعطاف، راه رفتن، دوام، تعادل، هماهنگی اندامها و توجه به حرکات است.
برپایه نتایج این تستها، فیزیوتراپیست درمانی شخصی سازی شده برای فعال و مستقل ماندن فرد ترتیب میدهد. برنامه شامل ورزشها و تکنیکهایی جهت غلبه بر علائم پارکینسون است. متخصص فیزیوتراپی بهترین و سادهترین روش انجام وظایف روزمره را به بیمار آموزش میدهد. متخصص کاردرمانی نیز در این مرحله از درمان مشارکت دارد و وسایل کمکی را در اختیار بیمار میگذارد تا راحتتر بتواند فعالیتهای خانگی خود را انجام دهد.
همچنین متخصص فیزیوتراپی شیوه صحیح راه رفتن با وسایل کمکی یا بدون آنها را به بیمار آموزش میدهد، تا وی بتواند در کمال ایمنی و بدون کمک گرفتن از دیگران حرکت کند. چنانچه بیمار برای چرخیدن مشکل داشته باشد یا در یک حالت متوقف شود، متخصص راهبردهای مدیریتی متفاوتی را، مانند اشارههای شنیداری یا دیداری برای رفع این مشکلات توصیه میکند. متخصصین دیگری نیز مانند متخصص کاردرمانی، گفتاردرمانی و تغذیه در درمان پارکینسون مشارکت دارند. پزشک معالج بهترین طرح درمان ممکن را تهیه میکند و بیمار را به متخصصین مربوطه ارجاع میدهد.
برنامههای درمانی فیزیوتراپی پارکینسون
بسته به شدت بیماری، برنامه درمانی در نظر گرفته میشود که فرد را در موارد زیر کمک کند:
- افزایش سطح سلامت فیزیکی، قدرت و انعطاف
- ارتقا استراتژیهای موثرتر برای وارد و خارج شدن از تخت، صندلی و ماشین
- چرخیدن آسانتر در داخل رختخواب
- متوقف شدن و عوض کردن جهت حرکت به شکلی آسانتر
- بهبود هماهنگی اندامها در راه رفتن
- بهبود توانایی حرکات دست
- کاهش ریسک افتادن
- بهبود توانایی بالا رفتن و پایین آمدن از پلهها و انجام بیش از یک کار همزمان
- شرکت در فعالیتهایی که برای فرد مهم هستند
برخی از داروها برای کنترل و مهار علائم پارکینسون تاثیری سریع و مثبت دارند. مثلاً انجام حرکات بلافاصله بعد از شروع داروها بسیار آسانتر است. فیزیوتراپیست میداند برای گرفتن بهترین نتیجه بر پایه تاثیر داروها چگونه درمان، ورزشها و فعالیتها را زمان بندی کند. بیماری پارکینسون سبب میشود فعالیتهای هر روزه سخت، ناامید کننده و زمان بر باشند.
فیزیوتراپیست به بیمار و خانوادهاش کمک میکند علائم بیماری از بین برود. با تغییر شرایط فرد، برنامه درمانی هم تنظیم شده تا به فرد کمک کند مستقل و فعال بمانند.
ﻧﮑﺎتی درباره فیزیوتراپی پارکینسون
- ﯾﮑﯽ از روشهای ﻣﻮﻓﻖ در ﮐﻨﺘﺮل لرزش ﺑﯿﻤﺎران پارکینسون اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﯿﻮﻓﯿﺪﺑﮏ اﺳﺖ. ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ورزش اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻟﯿﻮان آب ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎر داده ﺷﻮد و از وی ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻟﺮزش دﺳﺘﺶ را ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﺪ و از رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪن آب ﻟﯿﻮان ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ. در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ اﺳﺘﻔﺎده از بیوفیدبک الکترومایوگرافی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
- ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ دو ﮐﺎﻧﺎل الکترومایوگرافی ﺳﻄﺤﯽ ﺑﻪ ﻋﻀﻼت اﮐﺴﺘﺎﻧﺴﻮر و ﻓﻠﮑﺴﻮر دﺳﺖ و ﻣﭻ دﺳﺖ ﻣﺘﺼﻞ ﮐﻨﯿﺪ و از ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت و ﺗﻨﺸﻦ ﻋﻀﻼت رو ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ صفحه مانیتور ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻀﻼت را ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﺪ و ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ میتواند ﻣﯿﺰان ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻀﻼت را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ.
- ﺑﯿﻤﺎران پارکینسون ﮐﻪ دﭼﺎر اﺧﺘﻼل اﺳﻔﻨﮕﺘﺮی ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ را ﺑﺎﯾﺪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮد. در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﺗﻘﻮﯾﺘﯽ ﻋﻀﻼت ﮐﻒ ﻟﮕﻦ را ﺑﻪ آنها ﯾﺎد داد. یا میتوان از بیوفیدبک عضلات کف لگن برای مشکلات ادراری و مدفوع کمک گرفت.