کمردرد، مشکل شایعی است که بسیاری از افراد در طول زندگی با آن روبهرو میشوند. آمار نشان میدهد که ۸۰ درصد از افراد در دوران زندگی خود حداقل یک مرتبه به علت کمردرد به پزشک مراجعه کردهاند. اغلب این مشکل به دلیل انجام فعالیتهای سنگین یا افزایش سن ایجاد میشود و بهترین راه پیشگیری از آن ورزش میباشد. در ادامه به انواع روشهای درمان کمردرد و بیان اهداف و مزیتهای فیزیوتراپی کمر درد خواهیم پرداخت.
کمردرد چیست؟
کمردرد و رگبهرگ شدن کمر از دليل بسيار رايج براي غيبت از کار و مراجعه به پزشک است. هرچند درد کمر ممکن است بسيار دردناک و آزار دهنده باشد، اما معمولاً عارضهاي جدي نيست. با وجود آنکه درد پایین کمر میتواند در همه افراد با سنین مختلف مشاهده شود، اما عمدتاً در بین بزرگسالان با سن ۳۵ تا ۵۵ سال شایعتر است. متخصصان معتقدند که کمردرد، ناشی از نوع ارتباط و همکاری بین استخوانها، ماهیچهها و رباطهایی است که در ناحیه کمر قرار دارند.
درد در قسمت پایین کمر میتواند مربوط به ستون فقرات، دیسکهای بین مهرهها، رباطهای اطراف نخاع و دیسکها، نخاع و اعصاب آن، ماهیچههای پایین کمر، اندامهای درونی شکم و لگن خاصره و پوست اطراف ناحیه ستون فقرات باشد. حتی میتواند در صورت مشکل تنگی کانال برای درمان توسط جراحی تنگی کانال نخاعی کمر مراجعه نمایند. همچنین درد در قسمت بالایی کمر میتواند ناشی از بیماریهای آئورت، وجود تومور در ناحیه کمر و التهاب نخاع باشد.
علائم کمردرد
علائم نشانههای کمر درد و عوارض درد کمر شامل موارد زیر میباشند:
- درد پایین کمر میتواند علامت یک مشکل یا آسیب دیدگی باشد. نوع درد کمر به علت بروز آن ارتباط دارد. درد پایین کمر میتواند یک درد خفیف یا شدید مزمن یا دورهای باشد. درد میتواند به صورت عمیق و تیر کشنده یا ضربان دار احساس شود. در صورتی که یک عصب درگیر شده باشد درد میتواند به سایر نقاط بدن از قبیل پا فرستاده شود.
- بدتر شدن درد در اوایل صبح و بهتر شدن آن با حرکت کردن با انجام دادن حرکات کششی نشان دهنده آسیب دیدگی عضله است. در صورتی که درد قسمت پایین کمر در هنگام شب بدتر شود و با ورزش کردن بهبود پیدا نکند میتواند نشان دهنده درد ارجاع دهنده از کمر به سایر نقاط بدن باشد یا این نوع درد به علت مشکلات مرتبط با استخوان به وجود میآید.
- دردی که به قسمت پایین کمر یا یکی از پاها یا هر دو پا انتشار یابد نشان دهنده درد سیاتیک است. در صورتی که عصب سیاتیک یا سایر اعصاب ستون فقرات دچار شکستگی فشاری شود میتواند باعث افزایش درد در هنگام عطسه، سرفه و مواردی از این قبیل شود. یکی دیگر از علائم کمر درد و فشرده شدن عصب بروز مشکل برای بالا آوردن پا و صاف نگه داشتن آن است.
لغزش دیسک میتواند یکی از دلایل بروز این علائم و نشانههای کمردرد باشد.
علت کمردرد
کمر انسان از مجموعه پیچیدهای شامل ماهیچهها، رباطها، تاندونها، دیسکها و استخوانها (قطعات استخوانی در برگیرنده نخاع، که در بین آنها ضربه گیرهای غضروفی به شکل بالشتکهای صفحهای وجود دارند)، تشکیل شده است. مشکلات مربوط به هر یک از این اجزا میتواند منجر به بروز درد در ناحیه قسمت پایین کمر شود. در برخی موارد، عوامل کمردرد هیچ گاه مشخص نمیشود.
ضرب دیدگی
شایعترین علل کمر درد عبارت است از:
- بلند کردن اجسام به شیوه نامناسب
- بلند کردن اجسام بسیار سنگین
- انجام حرکات نامتعارف و ناگهانی به شیوه نامناسب
- اسپاسم عضلانی و کمردرد عصبی
مشکلات ساختاری
علت کمردرد میتواند مربوط به مشکلات ساختاری زیر نیز باشد:
آسیب دیدگی دیسکها: هر یک از مهرههای ستون فقرات، به وسیله دیسکها پوشانده شده و محافظت میشود. اگر این دیسکها آسیب ببیند، فشار وارد بر نخاع افزایش یافته و موجب احساس درد در قسمت کمر میشود.
بیرون زدن دیسکها: دقیقاً به همان ترتیبی که در مورد آسیب دیدگی دیسکها بیان شد، بیرون زدن دیسک هم میتواند باعث افزایش فشار وارد بر نخاع و بروز کمر درد شود.
سیاتیک: درد ناشی از سیاتیک، درد حاد و شدیدی است که از ناحیه کمر به قسمتهای پایینتر در ناحیه باسن و پشت ران پاها امتداد مییابد و علت درد کمر بیرون زدن یا فتق دیسکهای ستون فقرات است که باعث فشار بر نخاع میشود.
مقاله «درمان درد عصب سیاتیک با فیزیوتراپی» را مطالعه نمایید.
آرتروز: بیماران مبتلا به استئوآرتروز، غالباً به عوارض و مشکلاتی در مفصلهای قسمت لگن، پایین کمر، زانوها و دستها دچار میشوند. در برخی موارد، این مشکلات میتواند منجر به بروز تنگی کانال نخاعی شود که طی آن، فضای اطراف نخاع محدود و تنگ شده و به نخاع فشار بیشتری وارد میشود.
انحنای ستون فقرات: اگر ستون فقرات دارای انحنایی به شکل غیر معمول باشد، احتمال بروز کمر درد در فرد مبتلا افزایش پیدا میکند. یک مثال رایج در این باره، عارضه اسکولیوسیس یا کج شدگی ستون فقرات است که در آن، ستون فقرات به سمت پهلو خمیدگی پیدا میکند.
استئوپروسیس: متخلخل شدن استخوانها، از جمله مهرههای ستون فقرات، باعث افزایش احتمال بروز شکستگی در اثر وارد آمدن فشار به مهرهها میشود.
کشیدگی عضلات یا رباطهای کمر و پوکی استخوان نیز از دیگر علل کمردرد میباشد.
از دیگر علل مهم کمر درد عبارتند از:
نشانگان دم اسب: دم اسب در واقع یک دسته از ریشههای اعصاب نخاعی است که از انتهای پایینی نخاع، خارج میشود. نشانگان دم عصب علت درد پایین کمر بوده و افرادی که از بیماری نشانگان دم اسب رنج میبرند، درد سنگینی در قسمت پایینی کمر و بالای باسنها احساس میکنند. همچنین ممکن است دچار بیحسی در ناحیه باسن، اندامهای تناسلی و ران پاها شوند. گاهی اوقات هم، اختلالاتی در عملکرد مثانه و رودهها ایجاد میشود.
سرطان ستون فقرات: ایجاد تومور در ناحیه ستون فقرات، میتواند باعث فشار آمدن بر یکی از اعصاب نخاعی و در نتیجه بروز کمر درد شود.
عفونت ستون فقرات: اگر بیمار، دچار افزایش دمای بدن (تب) و گرم شدن مختصر ناحیه کمر شود، میتواند ناشی از بروز عفونت در ستون فقرات باشد.
سایر عفونتها: بیماریهای التهاب لگن خاصره (در زنان)، و عفونت مثانه یا کلیهها نیز میتواند باعث بروز کمر درد شود.
اختلال در خواب: احتمال بروز کمر درد در افرادی که اختلال خواب دارند، بیش از دیگران است.
زونا: زونا عفونتی است که میتواند اعصاب نخاعی را تحت تأثیر قرار دهد.
تشک نامناسب: اگر تشک به گونهای باشد که نتواند از قسمتهای حساس بدن پشتیبانی کند و یا نتواند ستون فقرات را به شکل مستقیم نگه دارد، خطر ابتلا به کمر درد افزایش پیدا میکند.
وضعیت نامناسب بدن هنگام نشستن و راه رفتن
درد کمر میتواند ناشی از شیوه نامناسب انجام فعالیتهای روزانه و یا وضعیت نامناسب قرارگیری کمر در هنگام نشستن، ایستادن یا راه رفتن باشد.
برخی از نمونههای این مشکلات عبارتاند از:
- خم شدن به شکل نامتعارف و اشتباه
- هل دادن اجسام
- کشیدن اجسام
- حمل کردن اجسام
- بلند کردن اجسام
- ایستادن به مدت طولانی
- خم شدن به مدت طولانی
- چرخاندن و پیچاندن کمر
- سرفه کردن
- عطسه کردن
- کشیدگی ماهیچهها
- کشش نامتعارف بدن
- قوز کردن هنگام نشستن به مدت طولانی (مثلاً هنگام رانندگی)
- رانندگی طولانی بدون استراحت (حتی بدون قوز کردن)
- عادت به قوز کردن هنگام نشستن پشت کامپیوتر به مرور زمان میتواند موجب افزایش مشکلات و عوارض کمر و شانهها شود.
چه کسانی بیشتر با علائم کمر درد مواجه میشوند؟
علاوه بر برخی بیماریهای زمینهای سایر فاکتورهای خطر میتوانند باعث افزایش ریسک بروز درد پایین کمر شوند.
این علائم عبارتند از:
- سن
- سطح تناسب اندام
- بارداری
- افزایش وزن بدن
- ژنتیک
- فاکتورهای خطر ناشی از برخی مشاغل
- فاکتورهای مربوط به سلامت ذهن
- استفاده از کوله پشتی سنگین در کودکان
درمان کمردرد
درمان کمر درد بسته به نوع و علت آن، متفاوت است. اگر درد در ناحیه کمر به علت فتق دیسک مهرههای کمری باشد، ممکن است علائم به پاها هم کشیده شود و یک یا هر دو پا را درگیر کند. علائم پاها ممکن است از درد تا احساس گزگز، تیر کشیدن، داغ شدن و … متفاوت باشد. در صورت وجود علائم بیحسی و گزگز در پا، درمان باید برای بهبود علائم آغاز شود. در صورت عدم درمان کمردرد ممکن است علائم گسترش یافته و منجر به ضعف عضلانی و حتی فلج پا شود.
در صورتی که درد، ضعف و بیحسی شدید، همزمان در هر دو پا وجود داشته باشد، ناحیه تناسلی بیحس شود و فرد هنگام راه رفتن سریعا دچار ضعف و خستگی گردد، هر چه سریعتر باید به پزشک مراجعه کند. این علائم، نشانههای وجود تنگی کانال نخاعی است. در این بیماری دیسک بین مهرهای در چند سگمان دچار فتق شده و به ریشههای دم اسبی شکل انتهای نخاع فشار وارد میکند. این وضعیت اورژانس کمردرد است و سریعاً باید به پزشک مراجعه شود.
گاهی اوقات علائم عصبی مثل بیحسی و یا درد به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب توسط عضلات رخ میدهد. شایعترین حالت آن فشار به عصب سیاتیک به علت گرفتگی عضله پیریفورمیس است، که علائمی شبیه فتق دیسک برای بیمار ایجاد میکند. در این موارد باید ابتدا گرفتگی عضلانی را با استفاده از روشهایی نظیر سوزن خشک، تحریک الکتریکی، اولتراسوند، IR و HOT PACK برطرف کرد تا فشار از روی عصب برداشته شده و درد و بیحسی بیمار کاهش یابد.
همانطور که گفته شد، روش درمان در هر کدام از موارد فوق متفاوت است. گاهی اوقات هم بیشتر درمان اختلالات فوق با یکدیگر تداخل دارد و گاهی نیز درمانها با یکدیگر در تقابل است و در صورت تشخیص اشتباه میتوانند باعث آسیب فرد شوند. مثلاً در کمر درد با تشخیص تنگی کانال نخاعی معمولاً تمرینات فلکسوری به بیمار داده میشود. اما در کمردرد با منشاء فتق دیسک عموماً تمرینات اکستنسوری به بیمار آموزش داده میشود که این دو تمرین کاملاً با یکدیگر متضاد هستند. به همین دلیل ابتدا باید مشکل اصلی بیمار با بررسی علائم جسمی و یافتههای آزمایشگاهی تشخیص داده شود، سپس درمان مناسب برای بیمار برنامهریزی شود.
فیزیوتراپی کمردرد
فیزیوتراپی یک درمان موثر برای کمردرد است. متخصص فیزیوتراپی قبل از شروع درمان ارزیابی کاملی انجام میدهد که شامل سوالاتی در مورد سابقه سلامتی شما و علائم شما میباشد. قبل از ایجاد یک برنامه درمانی، متخصص فیزیوتراپی همچنین حرکات شما را ارزیابی میکند و درباره نحوه استفاده از بدن در خانه از شما سوالاتی میپرسد. در فیزیوتراپی کمر از روشهای بسیاری مانند الکتروتراپی، ورزش، تمرین درمانی و آموزش بیمار برای درمان کمر درد استفاده میشود.
درمانهای فیزیوتراپی شما به دو دسته منفعل و فعال تقسیم میشوند:
درمانهای غیرفعال فیزیوتراپی برای کمر درد ممکن است شامل یخ درمانی و حرارت درمانی، ماساژ درمانی، الکتروتراپی یا اولتراسوند باشد. این درمانها به تسکین درد، سفتی و التهاب کمک میکنند.
درمانهای فعال فیزیوتراپی برای درد کمر و گردن ممکن است شامل هر نوع کشش و حرکات ورزشی باشد که فیزیوتراپیست شما را برای شرایط خاصتان مناسب میداند. درمان فعال علاوه بر تسکین درد در ستون فقرات و عضلات آسیب دیده، به افزایش قدرت و انعطاف پذیری نیز کمک میکند.
برخی اقدامات در فیزیوتراپی کمر
درمانهای دستی: مانند درمان دستی ستون فقرات و ماساژ برای تسکین علائم و کنترل کمر درد در مرحله حاد مورداستفاده قرار میگیرند.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست: یکی از رایجترین روشهای مورد استفاده برای کنترل کمردرد است.
گرم یا سرد کردن: گرما و سرما درمانی رایجترین روش برای درمان کمر درد است. بهطورکلی در آسیبدیدگیهای حاد، این روشها بهطور گسترده بهعنوان بخشی از درمان RICE مورداستفاده قرار میگیرند اما میتوان از آن در درمان کمردرد نیز بهره برد.
تراکشن: کشش مکانیکی ستون فقرات بر این اساس استفاده میشود که جدا کردن مهرههای کمری موجب کاهش گیرافتادگی اعصاب نخاعی و همچنین کاهش فشار بین دیسکی میشود.
اولتراسوند: بسیاری از بیماریهای عضلانی اسکلتی مانند کشیدگی و التهاب تاندون عضلات را میتوان با اولتراسوند و توسط فیزیوتراپ درمان کرد.
امواج صوتی با فرکانس بالا: رادیوفرکوئنسی درون عمق بافت گرما ایجاد میکند و موجب تسکین درد و گرفتگی عضلات میشود.
طب سوزنی: از طریق تأثیر گذاشتن بر جریان انرژی از طریق ۱۲ مجرا یا کانال که در طول بدن وجود دارند عمل میکند. طب سوزنی شامل قرار دادن سوزنهای بسیار ریز در داخل پوست در نقاط مشخص در امتداد کانالهای انرژی هست. این روش باعث آزاد کردن اندورفینها، که مواد شیمیایی طبیعی ضد درد هستند، میشود و درد را تسکین میدهد و بر بخشی از مغز که میزان سروتونین را کنترل میکند و انتقالدهندهی احساسات است، تأثیر میگذارد.
اهداف فیزیوتراپی برای کاهش درد کمر
اهداف و نتایج مورد انتظار این روش درمانی عبارت است از:
کاهش درد و سفتی کمر: با استفاده از درمانهای غیرفعال مانند درمان دستی، فیزیوتراپیست شما به تسکین کمر درد در ناحیه آسیب دیده کمک میکند و روند بهبودی را تسریع میبخشد.
افزایش قدرت کمر: فیزیوتراپیست برای شما یک برنامه تمرینی در نظر میگیرد که به تقویت عضلات کمر در ناحیه آسیب دیده کمک میکند.
بهبود دامنه حرکت کمر: فیزیوتراپیست شما تمرینات انعطاف پذیری را در برنامه درمانی شما قرار میدهد، که به افزایش دامنه حرکت در کمر شما کمک میکند.
جلوگیری از مشکلات بعدی: با یادگیری مکانیک مناسب بدن، شما میتوانید از آسیب دیدگی کمر و از تکرار کمردرد در آینده جلوگیری کنید.
بهبود کیفیت کلی زندگی: فیزیوتراپی میتواند به شما کمک کند خیلی سریعتر به روال عادی خود برگردید و این امکان را برای بهبود کلی کیفیت زندگی فراهم میسازد.
فیزیوتراپی کمردرد در منزل
درد کمر به دلیلهای مختلفی مانند تنگی کانال نخاعی، فتق دیسک، مشکل در قوس کمر و … میتواند رخ دهد. فیزیوتراپیست با ارزیابی تستها و عکسهای گرفته شده برنامه درمانی مناسب را تعیین میکند و با توجه به نوع مشکل، تمرینات خانگی را طراحی میکند و در کنار فیزیوتراپی، ورزشهایی که به شما آموزش داده میشود باید بصورت منظم و روزانه اجرا شود.
برخی از انواع ورزشهای مناسب برای مشکلات کمر عبارتند از:
- کششی
- حالت بچه (پوزیشنی در یوگا)
- ورزشهای قدرتی
- ایروبیک
در کنار این ورزشها، فیزیوتراپیست با استفاده از ماساژ و موبیلیزیشن و مدالیتههای الکتریکی به درمان شما کمک میکند. اهداف فیزیوتراپی کمر در منزل شامل کاهش درد، افزایش قدرت عضلات، افزایش دامنه حرکتی، ترمیم و … میشود.
ورزشهای مخصوص برای کمردرد
انواع مختلفی از ورزشها برای درمان کمردرد وجود دارند. ورزشهای کششی بهترین روش برای کاهش درد هستند و ورزشهای تقویتی در بهبود عملکرد بدن مؤثر هستند.
ورزشها برای درمان کمردرد عبارتند از:
ورزشهای هوازی کمفشار: ورزشهایی مانند شنا کردن، دوچرخهسواری و پیادهروی میتوانند موجب تقویت عضلات شکم و کمر شوند بدون اینکه کمر را دچار کشیدگی بیش از حد کنند. برنامههایی که شامل ورزشهای تقویتی در حین شنا کردن هستند روش بسیار مفیدی برای درمان بسیاری از بیماران مبتلا به کمر درد بهحساب میآیند. تحقیقات پزشکی نشان دادهاند که زنان باردار که حرکات ورزشی در آب را انجام میدهند کمردرد کمتری دارند و برای مدتزمان طولانیتری در دورهی حاملگی قادر به کار کردن خواهند بود.
تمرینات قدرتی و تثبیتکننده ستون فقرات: ورزشهایی تحت عنوان تمرینان قدرتی و اکستنشن کمری برای درمان کمر درد مؤثر هستند. بهطورکلی این ورزشها موجب تقویت شکم، بهبود قابلیت حرکت، افزایش قدرت و تحمل قسمت پایین کمر و افزایش انعطافپذیری در باسن، عضلات همسترینگ و تاندونهای پشت ران میشوند.
یوگا، تایچی، چیکونگ: ورزشهایی که ریشه در کشورهای آسیایی دارند و حرکات فیزیکی کمفشار را با مدیتیشن ترکیب میکنند نیز میتوانند بسیار مؤثر باشند. این ورزشها که بهمنظور دستیابی به تعادل جسمی و ذهنی انجام میشوند میتوانند در پیشگیری از عود کمر درد مفید واقع شوند.
تمرینات انعطافی: این نوع ورزشها نیز موجب کاهش درد میشوند. برنامه کششی در صورتی که با ورزشهای تقویتی ترکیب شود میتواند بیشترین تأثیر را داشته باشد.
