فلج ارب از آسیب‌های شبکه بازویی در نوزادان می‌باشد که در هنگام زایمان و بر اثر کشیدگی سر یا دست نوزاد رخ می‌دهد. فلج ارب باعث درگیر شدن شانه و گردن و بروز مشکلاتی در این ناحیه می‌شود. در ادامه به روش‌های درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیت‌های فیزیوتراپی برای فلج ارب خواهیم پرداخت.
فلج ارب چیست؟
فلج ارب (Erb’s palsy) اغلب به‌عنوان نام دیگری برای فلج شبکه‌ی بازویی نوزاد به کاربرده می‌شود. این آسیب زمانی رخ می‌دهد که عصب‌های شبکه‌ی بازویی (براکیال) در قسمت بالایی بازو آسیب ببینند. این آسیب را همچنین تحت نام‌های فلج پارگی ارب یا پارگی شبکه‌ی بازویی می‌شناسند. میزان شدت فلج ارب متغیر است و به نوع و چگونگی ایجاد آسیب بستگی دارد.
برخی از خطرات ناشی از فلج ارب عبارت‌اند از:
- فلج کامل یا نسبی در بازوی آسیب‌دیده
- از دست دادن حس و یا عملکرد حرکتی در دست آسیب‌دیده
- کاهش نیرو (برای مشت کردن دست) و بی‌حسی دست
- دست آسیب‌دیده ممکن است به‌طرف بدن خم شود یا شل باشد.
علائم فلج ارب
علائم فلج ارب بعد از زایمان شامل موارد زیر است:
- ضعف در یک بازو
- از دست دادن احساس و نداشتن واکنش در بازو
- چرخش بازو به سمت بدن
- فلج جزئی یا کامل بازو (نوزاد نمی‌تواند بازو را به طور موثر حرکت دهد؛ اما ممکن است بتواند انگشتان دست را حرکت دهد.)
علت فلج ارب در نوزادان
آسیب شبکه بازویی در نوزادان معمول‌ترین اختلال دوران نوزادی می‌باشد. عوامل ایجاد کننده این صدمات شامل موارد زیر است:
- بالا بودن وزن کودک موقع تولد
- طولانی بودن زمان زایمان
- نوزاد کم تحرک، هایپوتون و آسیب‌پذیر
- مادری با تحرک بسیار پایین
- کشیدن نوزاد در زایمان با پا
- چرخش سر هنگام تولد با سر
- استفاده از وکیوم و فورسپس در هنگام زایمان
میزان شدت فلج ارب متغیر است و به نوع و چگونگی ایجاد آسیب بستگی دارد.
تشخیص فلج ارب
آسیب‌های شبکه بازویی اغلب در بدو تولد مشهود است زیرا بازوی نوزاد لنگ می‌زند یا به طور غیرعادی سفت است. برای تشخیص آسیب‌دیدگی نیاز است که معاینه دقیق فیزیکی توسط متخصص انجام شود تا مشخص شود که اعصاب تحت تأثیر قرار گرفته است یا خیر و همچنین شدت آسیب‌دیدگی نیز مشخص شود. این معاینه شامل بررسی فیزیکی بازو است و ممکن است طی چندین ماه چندین بار تکرار شود تا پزشک بتواند عضلات و عصب را ارزیابی کند. بعضی اوقات ممکن است آزمایشات ویژه‌ای به عنوان بخشی از معاینه انجام شود، مانند الکترومیوگرام (EMG) که میزان آسیب عضلات ناشی از آسیب عصبی را نشان می‌دهد. همچنین یک آزمایش انتقال عصبی (NCS) نیز ممکن است انجام شود تا تعیین شود که سیگنال‌ها تا چه اندازه در امتداد اعصاب منتقل می‌شوند. اسکن‌های دیگر نیز ممکن است برای ارزیابی آسیب اعصاب یا بررسی موقعیت شانه – مفصل، که ممکن است ناشی از ضعف عضلات باشد، توصیه شوند.
برخی از بیمارستان‌های کودکان روش‌های درمانی مناسبی را برای تشخیص و معالجه كودكان مبتلا به آسیب‌های شبکه بازویی ارائه می‌دهند. متخصصان این تیم ممکن است پزشکان، جراحان ارتوپدی و فیزیوتراپیست‌ها باشند. علاوه بر این، اگر آسیب عصبی به حدی شدید باشد که با روش‌های درمانی غیرتهاجمی درمان نشود، پزشکان عمل جراحی را توصیه می‌کنند. فیزیوتراپی احتمالاً بخشی از برنامه درمانی باشد، خواه کودک عمل جراحی داشته باشد خواه نداشته باشد. اگر در هنگام بازگرداندن عصب یا بهبودی عصب، عملکرد مغز و دست فراموش شود، ممکن است روش‌هایی برای بازیابی حس انجام شود. اقدام درمانی در اسرع وقت و انجام مراقبت از طرف متخصصین آسیب‌دیدگی بازویی می‌تواند در کمک به کودک برای استفاده از بازوی خود تفاوت زیادی ایجاد کند.
درمان فلج ارب
برخی نوزادان تازه متولد شده با فلج ارب به خودی خود بهبود می‌یابند، اما لازم است پزشک به صورت متوالی طی دوره‌های مختلف، کودک را معاینه کند تا روند بهبود آسیب شبکه بازویی را کنترل کند. آسیب شبکه بازویی حین رشد نوزاد، خیلی آرام بهبود پیدا می‌کند و ممکن است بهبودی کامل تا ۲ سال طول بکشد. خوشبختانه، درصد قابل توجهی از کودکان مبتلا به این صدمات، با گذشت زمان و با استفاده از تکنیک‌های درمانی، عملکرد طبیعی بدن خود را بدست می‌آورند. درمان اصلی فلج ارب، شامل فیزیوتراپی و در برخی موارد جراحی است.
اگر بیمار با گذشت ۳ الی ۶ ماه از فیزیوتراپی، تغییری نکند، پزشک ممکن است برای بهبود نتیجه احتمالی، جراحی بر روی اعصاب را پیشنهاد دهد. جراحی به خودی خود شامل جراحی میکروسکوپ، پیوند عصبی و انتقال عصب است و ممکن است به دلیل روند کند بهبودی اعصاب، چندین ماه طول بکشد تا اعصاب شبکه بازویی ترمیم بشوند. بنابراین پس از جراحی نیز پزشک مجددا تمرینات فیزیوتراپی را برای افزایش قدرت و دامنه حرکتی کودک در منزل ارائه می‌دهد.
بعد از تشخیص این عارضه پزشک با توجه به حرکات کودک، قدرت عضلانی، احساس و عملکرد کلی و همچنین سن کودک، درمان مناسب را برای او تجویز کرده و انجام می‌دهد.
روش‌های درمان فلج ارب
- دارو
- جراحی
- درمان‌های فیزیکی و فیزیوتراپی
- ماساژ منظم بازوی آسیب‌دیده
فیزیوتراپی فلج ارب
فیزیوتراپی برای فلج ارب، اصلی ترین روش درمانی فلج شبکه بازویی است. بنابراین فیزیوتراپی روزانه، در برنامه زندگی کودک مبتلا به فلج ارب قرار دارد. از آنجا که یک کودک نمی‌تواند بازوی آسیب دیده را به تنهایی حرکت دهد، والدین باید در فعال نگه داشتن مفاصل و متناسب بودن عملکرد عضلات نقش فعالی داشته باشند. به همین دلیل، فیزیوتراپیست باید به والدین بیاموزد که چگونه با کودک خود ورزش کرده تا بازوی کودک در وضعیت خوبی قرار داشته باشد.
فیزیوتراپی فلج ارب به صورت روزانه و تمرینات دامنه حرکتی از حدود ۳ هفته پس از تولد نوزاد شروع می‌شود. این تمرینات روی دامنه حرکات شانه، آرنج، مچ دست و دست متمرکز دارد و از سفت شدن دائمی مفاصل جلوگیری می‌کند. در طول ۶ ماه اول شروع فیزیوتراپی فلج ارب، این نوع از درمان به طور خاص برای جلوگیری از تغییر ساختاری شانه و بازو می‌باشد. والدین باید برای حفظ دامنه حرکتی و بهبود قدرت بدنی کودک ورزش روزانه انجام دهند. به والدین نیز آموزش داده می‌شود که روی نگه داشتن عضلات در وضعیت مناسب، نقش فعالی داشته باشند.
آموزش‌هایی در این راستا به والدین داده می‌شود که شامل فعالیت‌های برنامه‌ریزی حرکتی به شرح زیر می‌باشند:
- از دست زدن به ناحیه آسیب دیده با حرکات شدید برای هفته‌های اول اجتناب شود تا التهاب عضلات بهبود پیدا کند.
- از بلند کردن کودک به واسطه بازو یا زیر بغل خودداری شود. این مسئله می‌تواند شبکه بازویی را فشرده یا کش دهد و باعث آسیب بیشتر شود.
- قرار دادن کودک به پشت یا دراز کشیدن به پهلو در صورتی که شانه و بازوی آسیب دیده به سمت بالا باشد، برای جلوگیری از فشرده شدن اندام آسیب دیده، بهتر است.
- والدین برای تعویض لباس، بازوی آسیب دیده را قبل از بازوی سالم در آستین قرار بدهند. با انجام این کار، از شدت حرکت در شانه جلوگیری کرده و لباس سریع‌تر و راحت‌تر تعویض می‌شود.
فعالیت‌ها و تمریناتی که برای تقویت و بازیابی حرکت و قدرت عضلانی بسیار کارآمدند، شامل موارد زیر می‌باشد:
- تمرینات حفظ دامنه حرکتی در مفاصل برای جلوگیری از انقباضات و درد
- تحریکات حسی برای افزایش احساس بازو
- استفاده از آتل برای عوارض ثانویه و به حداکثر رساندن عملکرد بازو
- آموزش والدین در مورد قرار دادن عضو آسیب دیده کودک در موقعیت مناسب
- فیزیوتراپی در منزل برای به حداکثر رساندن توانایی کودک
- تحریکات الکتریکی
- کاردرمانی
طبقه بندی سنی درمان فلج ارب با فیزیوتراپی
به طور کلی درمان فلج ارب با توجه به سن به 4 گروه تقسیم می‌شود:
گروه سنی ۳۰ روز اول تولد (یک ماه)؛
این بخش جهت آموزش و درمان اولیه صورت می‌گیرد فیریوتراپی در اولین ملاقات، ۲۴ ساعت بعد از تولد نوزاد، بهتر است فیریوتراپیست معاینات لازم را انجام داده و وضعیت آسیب شبکه براکیال را مورد بررسی قرار دهد. سپس توصیه‌های لازم را به پرستار کرده و با والدین کودک نیز صحبت کند و نکات مهم و ضروری را به آن‌ها بگوید. این نکات شامل طرز صحیح بستن دست نوزاد، طرز صحیح بغل کردن و لباس پوشیدن نوزاد و همچنین حمام کردن و… می‌باشد. همچنین تحریک عضلات روزی دو مرتبه با نوازش آرام کودک در بهبود فلج ارب موثر می‌باشد.
فیزیوتراپی و درمان در دومین ملاقات، در هفتمین روز بعد از تولد نوزاد انجام می‌شود و فیزیوتراپیست در کلینیک فیریوتراپی تمرینات و حرکاتی را برای دست نوزاد تجویز می‌کند و انجام می‌دهد. فیزیوتراپی و درمان در ملاقات سوم، تقریبا در آخرین روز یک ماهگی انجام می‌شود و با تحریک حسی و حرکتی دست همراه می‌باشد. و گاهی با یک متد پیشرفته سونوگرافی نیز برای شدن و نوع آسیب صورت می‌گیرد. در این دوره توصیه می شود که دست نوزاد را هر روز داخل آب ولرم قرار دهید.
گروه سنی یک ماهگی تا پایان چهارماهگی:
درمان فلج ارب در این سن شامل درمان‌های دوره قبل بوده و همچنین تک تک عضلات را به طور جداگانه (es) می‌گذارند. در صورتی که نوزاد بتواند تا پایان چهار ماهگی آرنج خود را خم کند، دیگر نیازی به جراحی ترمیمی عصب نیست. انجام برخی از تمرینات مخصوص و کششی برای دست و همچنین آب بازی با والدین. درصورتی که بهبود قابل قبول نباشد جراحی ترمیم اعصاب انجام می‌شود.
گروه سنی چهارماهگی تا چهارسالگی:
در این دوران نیز تمرینات فیزیوتراپی لازم و روش‌های درمانی از جمله ماساژ آب درمانی و … انجام گرفته و ورزش‌ها به صورت بازی با والدین انجام می‌شوند. در صورتی که بهبود حاصل شده باشد، نیازی به جراحی نیست. اما در بعضی از مواقع پزشک تشخیص می‌دهد که جراحی انجام شود. معمولا شش ماه بعد از تولد نوزاد، در صورتی که پزشک از وضعیت دست و بازوی نوزاد رضایت نداشته باشد، اقدام به جراحی ترمیم اعصاب می‌کند. این جراحی باعث بهبود کامل و برگشت قدرت و عملکرد بازو در حالت طبیعی نخواهد شد و معمولا برای کودکان در سنین بزرگتر موثر و مفید نمی‌باشد. باید گفت بهترین سن جراحی برای درمان فلج ارب بین ۵ تا ۱۲ ماهگی کودک می‌باشد.
از سن چهار سالگی به بعد:
از سن چهارسالگی به بعد ورزش‌ها و تمرینات فیزیوتراپی کمی سخت‌تر شده و با توجه به شدت عارضه فلج ارب توسط فیزیوتراپیست و والدین انجام می‌گیرد.
پیشگیری از فلج ارب
زنان باردار برای داشتن زایمانی بی‌خطر و آسان و حفظ سلامت جان کودک و خود همیشه به دنبال راه‌هایی برای مراقبت از خود و کودک می‌باشند. یکی از مهم‌ترین نکاتی که برای جلوگیری از فلج ارب در نوزاد باید رعایت و انجام شود، دادن آزمایش دیابت است. آزمایش دیابت نشان می‌دهد که مادر مبتلا به دیابت می‌باشد یا نه. اگر تشخیص به دیابت مثبت باشد یعنی امکان اینکه نوزاد از نظر سایز بزرگ جسته باشد، زیاد است.
همانطور که قبلا گفته شده یکی از علل فلج ارب در نوزاد بزرگ بودن آن می‌باشد که در هنگام زایمان دچار فشار و آسیب‌های عضلات بازو و درنهایت فلج ارب می‌شود. پس برای سلامت خود و کودک، پزشک به کنترل دیابت پرداخته و همچنین برای زمان زایمان تجهیزات کمکی را تهیه می‌کند. همچنین اگر مادر دارای عوامل خطری که با عارضه آسیب‌های بازویی مرتبط است باشد، خانواده باید شرایط زایمان و تولد کودک را درنظر گرفته و ابزار و تجهیزات لازم را تهیه کنند.
