سرخوردگی مهره کمر یکی از عارضههای ستون فقرات است که بر مهرههای کمری ستون فقرات اثر میگذارد. این بیماری باعث میشود یکی از مهرههای کمری روی مهره پایینی به سمت جلو بلغزد. این عارضه دردناک خوشبختانه در اکثر موارد به کمک روشهای جراحی و یا غیرجراحی قابل درمان است. در ادامه به روشهای درمانی و اهداف و مزیتهای فیزیوتراپی لغزندگی مهرهها خواهیم پرداخت.
لغزندگی مهرهها چیست؟
اسپوندیلولیستزیس (Spondylolisthesis) یا لغزندگی مهرهها، وضعیتی است که در آن یک استخوان در کمرتان (مهره) روی استخوان زیرین خود میلغزد یا به عبارتی سر میخورد. این وضعیت در اکثر مواقع در ناحیه پایین کمر رخ میدهد. در برخی موارد، این مشکل ممکن است منجر به فشردگی طناب نخاعی یا ریشههای عصبی گردد. درنتیجه میتواند موجب کمردرد و بیحسی یا ضعف در یک یا هر دو پا شود. در مواردی بسیار نادر، این وضعیت همچنین میتواند منجر به از دست دادن کنترل مثانه یا رودهها در فرد شود. اگر کنترل مثانه یا کنترل کار رودههایتان را از دست دهید، فوراً به یک متخصص مراجعه فرمایید.
سرخوردگی مهره با توجه به میزان لغزش رو به جلوی مهره روی مهره دیگر نیز درجهبندی میشود. در سرخوردگی درجه ۱، میزان لغزش مهره بالایی کمتر از ۲۵ درصد کل عرض جسم مهره است. اما در سرخوردگی درجه ۲ و ۳ مقدار لغزش به ترتیب ۲۵ تا ۵۰ درصد و ۵۰ تا ۷۰ درصد است. مقدار سرخوردگی درجه ۴ بیش از ۷۵ درصد است و در سرخوردگی درجه ۵، جسم مهره بالایی روی تمام عرض مهره پایینی میلغزد و کاملاً بیرون میزند؛ چنین عارضهای را اسپوندیلوپتوسیس مینامند.
علت لغزندگی مهرههای کمری چیست؟
مهرههای ستون فقرات، در چند مفصل کوچک روی یکدیگر قرار میگیرند تا درحالیکه قادر به حرکت هستند، در یک ردیف قرار بگیرند. سرخوردگی مهره میتواند با هر مشکلی در یک یا چند مفصل از این مفاصل کوچک رخ دهد که باعث میشود تا هر بهراحتی از این ستون خارج شود.
اسپوندیلولیستزیس ممکن است با هر مشکلی که در مفاصل ستون فقرات رخ میدهد، ایجاد شود.
ممکن است مشکلاتی از قبیل ذیل داشته باشید:
- نقصی در مفاصل که از بدو تولد (مادرزادی) داشتهاید.
- آسیب دیدگی مفصل براثر یک تصادف یا حوادث دیگر
- شکستگی فشاری در یک مهره ناشی از استفادهی بیشازحد از مفصل
- آسیب دیدگی مفصل براثر یک عفونت یا آرتروز
اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهرههای کمری، کودکان و نوجوانانی را که فعالیت ورزشی دارند تحت تأثیر قرار میدهد. برخی ورزشها مانند ژیمناستیک یا وزنهبرداری میتوانند فشار بیش از اندازهای به استخوانها و مهرههای کمری وارد کنند بهطوریکه موجب شکستگی فشاری در مهرهها و درنتیجه اسپوندیلولیستزیس خواهد شد.
افراد مسن نیز ممکن است دچار لغزش و سرخوردگی مهره شوند، زیرا ساییدگی و فرسودگی ایجادشده در کمر منجر به شکستگیهای فشاری میشود. این عارضه میتواند بدون شکستگی فشاری نیز رخ دهد، هنگامیکه دیسک و مفاصل فرسوده شوند و از جای خود بیرون بیایند.
انواع لغزندگی مهره
انواع مختلفی از لغزش و سرخوردگی مهرهی کمری وجود دارد که شامل موارد زیر است:
اسپوندیلولیستزیس رشدی: این نوع اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهره ممکن است بهطور مادرزادی در فرد وجود داشته باشد یا ممکن است در دوران کودکی به وجود آید، اما بهطورکلی این عارضه تا اواخر کودکی یا حتی در بزرگسالی مشخص نمیشود.
اسپوندیلولیستزیس اکتسابی: لغزش اکتسابی مهرهها یا اسپوندیلولیستزیس اکتسابی میتواند از دو طریق ایجاد شود.
با همهی فشارهایی که روزانه به ستون فقرات وارد میشود، مانند حمل اجسام سنگین و ورزشهای سنگین، ستون فقرات دچار فرسودگی و ساییدگی (تخریب) خواهد شد. وقتی اتصال بین مهرهها ضعیف شود، ممکن است منجر به لقی و سرخوردگی مهرهها گردد. واردکردن یک نیروی واحد یا تکرارشوندهای به کمر میتواند باعث لغزندگی مهرهها شود؛ بهطور مثال، فشاری که در اثر پایین پریدن از نردبان و فرود آمدن روی پاها وارد میشود یا فشار تکرارشونده و منظمی که یک مهاجم روی خط (در فوتبال آمریکایی) به کمر خود وارد میکند.
علائم لغزندگی مهره
بسیاری از بیماران مبتلا به لغزندگی مهره با هیچگونه علامتی مواجه نمیشوند و حتی از ابتلا به این عارضه آگاه نیستند. اما پس از بروز علائم، اکثر بیماران از کمر درد رنج میبرند. این درد معمولاً در کمر منتشر میشود و شبیه به رگ به رگ شدن و کشیدگی عضلانی است.
سرخوردگی مهره و جابهجایی مهرههای کمر گاهی نتیجه گرفتگی یا اسپاسم عضلههای همسترینگ واقع در پشت ران است. عضلههای منقبض همسترینگ باعث میشود تا بیمار گامهای کوتاهتری بردارد و زانوها را هنگام راه رفتن اندکی خم کند. چنانچه مهره سر خورده به عصب فشار وارد کند، ممکن است درد در پایین پا منتشر شود و بیمار بیحسی یا گزگز پا را تجربه کند.
علائم لغزندگی مهره شامل موارد زیر میباشند:
- درد کمر یا لگن
- دردی که از قسمت پایین کمر به یک یا هر دو پا کشیده میشود
- بیحسی یا ضعف در یک یا هر دو پا
- مشکل در راه رفتن
- درد در پا، کمر یا باسن (لگن) که با خم شدن یا چرخیدن بدتر میشود
- از دست دادن کنترل مثانه یا رودهها (در مواردی نادر)
گاهی اوقات اسپوندیلولیستزیس هیچ علائمی را در بیمار به وجود نمیآورد.
درمان سرخوردگی مهره
روش درمان انواع ایسمیک، دژنریتیو یا انواع دیگر لغزندگی مهرههای کمری به علائم و شدت آنها بستگی دارد. در اکثر موارد، در ابتدا درمانهای غیر جراحی به بیمار توصیه میشود.
دارو
داروهای غیرتجویزی
درد ناشی از سرخوردگی مهره را میتوان تا حد زیادی با داروهای غیرتجویزی تسکین داد.
بیمار میتواند از دو نوع داروی زیر برای درمان کمر درد استفاده کند:
- ضد درد: ضد دردها یا مسکنهایی مانند استامینوفن (تایلنول) به کنترل درد کمک میکنند.
- داروهای غیراستروئیدی ضد التهاب (NSAIDs): این دسته از داروها علاوه بر تکسین درد، التهاب (ورم) را نیز کاهش میدهند. انواع متفاوتی از این نوع دارو، برای مثال ایبوپروفن (ادویل)، آسپرین یا الیو را میتوان بدون نسخه از داروخانه تهیه کرد.
داروهای تجویزی
در صورت تاثیرگذار نبودن داروهای غیرتجویزی باید برای دریافت داروهای قویتر به پزشک مراجعه کنید.
- شلکنندههای عضلانی: در صورت تحملکمردرد مزمن ناشی از گرفتگی عضلانی باید از شل کنندههای عضلانی متوقفکننده این انقباض دردناک استفاده کرد.
- عاملهای نوروپاتیک: پزشک برای تسکین درد اعصاب داروهایی را تجویز میکند که به طور گزینشی عصبها را هدف قرار میدهد. نورونتین و لیریکا دو نمونه از این گروه داروهای تجویزی هستند.
- مخدرها: پزشک در موارد بسیار شدید و صرفاً تحت نظارت دقیق خود برای تسکین درد مخدرهایی مانند مورفین یا کدئین را تجویز میکند.
تزریق
تزریق استروئید در فضای اپیدورال:
در این تزریق استروئیدها، که ضدالتهابهایی بسیار قوی هستند، مستقیماً به ریشه عصبی ملتهب فرستاده میشود. این تزریق یکی از درمانهای مدیریت درد است. معمولاً ۲ یا ۳ تزریق باید انجام شود، اما تزریق، با توجه به اثرهای جانبی احتمالی استروئید، نباید بیش از ۳ بار تکرار شود. در تزریق استروئید در فضای اپیدورال گاهی داروی بیحسی نیز برای تسکین فوری و البته کوتاهمدت درد داده میشود تا بیمار تا زمان شروع تاثیرگذاری استروئید درد کمتری را تحمل کند.
تزریق در مفصل فاست:
تزریق در مفصل فاست، که از آن با اصطلاح بلوک کردن فاست نیز یاد میشود، در صورتی سودمند است که مفصلهای فاست مولد درد باشند. مفصلهای فاست ستون فقرات حرکت کردن را آسان میکند و پایداری را افزایش میدهد. ملتهب شدن مفصلهای فاست منجر به بروز درد میشود. تزریق فاست مفصل را بیحس میکند و در نتیجه درد را آرام میکند.
رادیوفرکوئنسی:
در رادیوفرکوئنسی ریزوتومی از انرژی امواج رادیویی برای متوقف ساختن توانایی اعصاب منتقل کننده درد استفاده میشود. تاثیرگذاری این روش و تسکین درد حاصل از آن ۹ ماه تا ۳ سال طول میکشد، البته درد اکثر بیماران حدود یک سال تسکین مییابد. رادیوفرکوئنسی یکی از روشهای مدیریت درد میباشد.
فیزیوتراپی لغزندگی مهره
درمان غیرفعال
ماساژ بافت عمیق: در ماساژ به مشکل گرفتگی و کشش مزمن عضلانی یعنی مسائلی پرداخته میشود که احتمالاً در حین تنظیم مجدد بدن برای جبران سرخوردگی مهره ایجاد میشود. متخصص ماساژدرمانی سایش و فشار مستقیم را برای کاهش تنش و کشش بافتهای نرم کمر (رباطها، تاندونها، عضلهها) اعمال میکند.
گرما و سرما درمانی: متخصص فیزیوتراپی دو روش گرما و سرما درمانی را به طور متناوب به کار میگیرد. هدف از گرما درمانی رساندن خون بیشتر به ناحیه آسیب دیده است، چرا که با افزایش جریان خون، اکسیژن و مواد مغذی بیشتری نیز به آن بخش میرسد. به علاوه خون برای زدودن فراوردههای جانبی و مواد زائد حاصل از گرفتگی عضلانی نیز لازم است.
تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS): دستگاه TENS عضلهها را از طریق شدتهای متغیر و البته ایمن جریان برق تحریک میکند. گرفتگی عضلانی به کمک این روش کاهش و تولید اندورفین، یعنی مسکن طبیعی بدن، افزایش مییابد. دستگاه مورد استفاده متخصص فیزیوتراپی نسبتاً بزرگ است، اما میتوان این دستگاه را در اندازههای کوچکتر برای استفاده خانگی تهیه کرد. دستگاه TENS، چه کوچک باشد چه بزرگ، درمان کارآمدی را ارائه میدهد.
اولتراسوند: اولتراسوند به دلیل بهبود گردش خون در کاهش گرفتگی و اسپاسم عضلانی، ورم، سفتی و درد مؤثر است. در این روش امواج صوتی به عمق بافتهای عضلانی فرستاده میشود تا افزایش ملایم دما گردش خون و فرایند التیام را بهبود دهد.
بریس یا کمربند طبی: در بعضی موارد بستن بریس یا کمربند طبی برای محدود کردن حرکت ستون فقرات و پیشگیری از بروز علائم توصیه میشود.
درمان فعال
متخصص فیزیوتراپی در بخش فعال درمان تمرینهای گوناگونی را به منظور افزایش انعطافپذیری، قدرت، پایداری عضلههای مرکزی و افزایش دامنه حرکتی و آسان ساختن حرکت مفصلها به بیمار آموزش میدهد. برنامه درمانی فیزیوتراپی متناسب با شرایط بیمار و با در نظر گرفتن سابقه پزشکی و شرح حال وی طراحی میشود. بنابراین ممکن است تمرینهای مفید برای یک بیمار برای بیمار دیگر مناسب نباشد.
تمرینها
کششها و تمرینهای گوناگونی به بیماران مبتلا به سرخوردگی مهره آموزش داده میشود. توجه داشته باشید که تنها وزنهبرداران، ژیمناستیککاران یا بازیکنان خط دفاع دچار این مشکل نمیشوند. در این تمرینها بر تقویت عضلههای مرکزی تاکید میشود، چون اگر این گروههای عضلانی قوی باشند، بهتر میتوانند از ستون فقرات حمایت کنند و آن را نگه دارند.
