رباط صلیبی جلویی یکی از رباطهای مهم مفصل زانو است. رباط متقاطع جلویی معمولاً رباط صلیبی قدامی نیز خوانده میشود. این رباط ازجمله رباطهایی است که به هنگام فعالیتهای شدید آسیب میبیند. در ورزشکاران حرفهای پارگی رباط متقاطع جلویی شایع است و به پارگی ACL معروف است. در ادامه به روشهای درمانی مختلف و بیان اهداف و مزیتهای فیزیوتراپی رباط صلیبی خواهیم پرداخت.
پارگی رباط صلیبی
رباط صلیبی جلویی (ACL) ازجمله رباطهای مهم داخلی مفصل زانو است. رباط متقاطع جلویی معمولاً رباط صلیبی قدامی نیز خوانده میشود. این رباط ازجمله رباطهایی است که به هنگام فعالیتهای شدید آسیب میبیند. در ورزشکاران حرفهای پارگی رباط متقاطع جلویی شایع است و به پارگی ACL معروف است. اگر نیروی اعمال شده خیلی زیاد باشد، احتمال پارگی رباط طرفی داخلی و منیسک داخلی به همراه پارگی رباط متقاطع جلویی وجود دارد.
این لیگامان ثبات اصلی زانو را در برابر حرکت استخوان درشت نی به سمت جلو و چرخش خارجی آن بر عهده دارد. خود این لیگامان از دوقسمت قدامی-داخلی و خلفی-خارجی تشکیل شده است که در حالت صاف بودن زانو ؛ قسمت خلفی –خارجی و در صورت خم بودن زانو قسمت قدامی-داخلی تحت کشش قرار میگیرد. متاسفانه بدلیل جریان خون بسیار کم این لیگامان امکان ترمیم آن وجود ندارد و درصورت پارگی ترمیم نمیگردد.
علایم پارگی رباط صلیبی
از نشانههای آسیبدیدگی ACL میتوان به موارد زیر را نام برد:
- آسیبی که در حین چرخش شدید و ناگهانی زانو میباشد، و در افراد آسیب دیده صدایی از زانویشان شنیده میشود و بلافاصله آنها دچار زانودرد شدید میشوند.
- معمولاً در ۲ ساعت اول پس از آسیب زانو متورم و گرم میشود.
- احساس بیثباتی در زانوی فرد آسیبدیده و نیز اقرار به خالی کردن زانو در راه رفتن توسط بیمار بیان شده است. برخی از بیماران فقط در حالت راه رفتن سریع، دویدن یا از پله پایین آمدن دچار زانودرد یا خالی کردن زانو میشوند.
معاینههای رایج آسیب رباط زانو
معاینه در زمینه زانوی آسیبدیده همیشه باید از سوی پزشک متخصص صورت گیرد. آسیبهای مفصل زانو در بسیاری از ورزشها شیوع داشته و درمان صحیح آن بسیار با اهمیت است. به همین دلیل به نظر میرسد که اطلاعات موجود در این زمینه میتواند کمک زیادی به مربیان و ورزشکاران نماید و دیدگاه آنان را نسبت به روشهای تشخیصی پزشک متخصص در زمان بروز چنین آسیبها و پارگیهایی بهبود دهد. معاینه کامل و کافی و بدون نقص تقریباً غیرممکن بوده و تنها در صورتی امکانپذیر میباشد که عضلههای مخالف رها و منبسط باشند.
ازجمله اطلاعاتی که میتواند در جهت تشخیص بهتر آسیبدیدگی کمک نماید عبارتاند از:
- جهت وارد شدن ضربه و مقدار نیروی واردشده در هنگام وقوع آسیب میتواند اطلاعات مهمی را برای ارزیابی نوع و شدت آسیب به پزشک ارائه نماید.
- معاینه ناحیه آسیبدیده و مشاهده تورم در اطراف مفصل و داخل آن نیز میتواند در تشخیص مفیدواقع شود. بروز خونمردگی روی ناحیه آسیبدیده یا اطراف مسیر رباطهای جانبی میتواند مبین خونریزی و پارگی رباط باشد. در مواقع تجمع مایع در مفصل زانو، تورم به بالای استخوان کشکک نیز کشیده میشود. پزشک متخصص با واردکردن فشار دست خود بر قسمتهای بالایی و پایینی کشکک میتواند تشخیص دهد آیا تجمع مایع ادامه دارد یا تمام شده است.
- لمس کردن ناحیه آسیبدیده: پزشک با معاینه خطوط روی مفصل زانو و تمام مسیرهای رباط جانب خارجی را موردبررسی قرار میدهد و عکسالعمل بیمار را برسی مینماید. علاوه بر آن تورم ناشی از تجمع خونریزی را که در امتداد رباط پخش شده است نیز هنگام معاینه پارگی رباط زانو قابل تشخیص است.
- پزشک معالج با معاینه دامنه حرکتی هرگونه محدودیت باز و بسته شدن مفصل زانو را مورد ارزیابی قرار میدهد. از علائم پارگی منیسک زانودرد در هنگام حرکت یا کاهش دامنه حرکتی میباشد.
- از سایر روشهای تشخیصی میتوان به معاینه پایداری اشاره کرد: چنین معاینهای بدین منظور صورت میگیرد که پزشک بتواند ناپایداری زانو ناشی از ورزش را تشخیص و نسبت به آن تصمیمگیری کند. انجام معاینه کامل بدون رهایی عضلهها از فشار غیرممکن میباشد. این امر تا حدی است که گاهی وجود درد در ناحیه امکان انجام معاینه کامل را غیرممکن مینماید.
- روش تشخیصی اشعه ایکس: گرچه هر آسیبی توسط این تصویربرداری نشان داده نمیشود ولی از این ابزار میتوان بدین منظور استفاده کرد که آیا آسیب با شکستگی استخوان در ارتباط میباشد یا نه.
- روش تشخیصی ام آر آی: این روش تشخیصی میتواند تصاویر بهتری از بافتهای نرم مانند رباط صلیبی قدامی را ارائه دهد. با اینحال، برای تشخیص پارگی رباط زانو معمولاً به MRI نیازی نیست.
- انجام معاینه رباط جانب خارجی: این معاینه در دو حالت امکانپذیر میباشد، هنگامیکه مفصل زانو کاملاً باز است و یا در زاویه ۲۰ تا ۳۰ درجه خم شده باشد. در مقایسه مفصل زانوی آسیبدیده با زانوی پای سالم میتوان زاویه ناپایداری را تعیین کرد.
- انجام معاینه رباطهای جانب داخلی و رباط صلیبی قدامی: هنگامیکه تصور میشود رباط متقاطع یا رباطهای جانبی آسیب دیدهاند از آزمون کشش زانو استفاده میشود. بدینصورت که فرد آسیبدیده به پشت دراز میکشد و زانوی او در وضعیت زاویه ۹۰ درجه است.
- انجام معاینه تجمع مایع در ناحیه مفصل زانو: پزشک توسط حرکت دستها به سمت یکدیگر مایع داخل مفصل زانو را فشرده، پسازآن با فشار انگشت شست روی استخوان کشکک اگر مایعی در زیر استخوان جمع شده باشد کشکک شروع به جابجایی میکند.
- انجام معاینه پایداری رباط مفصل زانو در زمانی که زانو باز باشد: در صورتی که مفصل زانو لق باشد رباط جانب خارجی و همچنین کپسول جانب داخلی خلفی و رباط صلیبی قدامی آسیب دیدهاند.
عوامل پارگی رباط زانو
رباط متقاطع زانو به چند علت میتواند دچار آسیب شود:
- تغییر مسیر سریع پا
- فرود آمدن نادرست در هنگام پریدن
- پایین آوردن سرعت دویدن ناگهانی
- ضربه مستقیم
مطالعات نشان داده است که در برخی ورزشها، پارگی رباط یا آسیب ACL در ورزشکاران زن از ورزشکاران مرد بیشتر است. چنین چیزی به علت وجود تفاوت در فیزیک زنان، قدرت عضلانی و کنترل عصبی عضلانی آنان می باشد. از دیگر علل مطرح شده میتوان به وجود تفاوت در نحوه قرار گرفتن لگن خاصره و اندامهای تحتانی (پا)، بالا بودن میزان شلی رباطها در زنان و تأثیر استروژن بر ویژگیهای رباطها اشاره کرد.
حائز اهمیت است که بیمار و ورزشکار آسیبدیده تا هنگامیکه دامنه کامل حرکتی و قدرت عضلانی خود را در مفصل زانو به دست نیاوردهاند در تمرینهای فعال عادی شرکت نکند.
درمان پارگی رباط زانو
انجام درمان پارگی رباط صلیبی زانو قدامی به میزان جدی بودن عارضه، وجود آسیبهای دیگر در ناحیه و میزان فعال بودن شیوه زندگی فرد آسیبدیده بستگی دارد. کاری که بیمار باید انجام دهد این است که هر چه زودتر به پزشک معالج مراجعه کرده و نسبت به درمان آسیبهای حاد و ازجمله پارگی رباط زانو بر اساس روشهای ذکرشده در بخش آسیب رباط اقدام کند. درصورتیکه علائمی همانند درد در هنگام حرکت، محدودیت دامنه حرکت، تورم در مفصل زانو، ایجاد حساسیت موضعی در امتداد رباطها یا عدم ثبات مانند خالی کردن زانو مشاهده کند باید با پزشک مشورت نماید.
پزشک معالج در آسیب رباط اقدام به پرهیز از انجام فعالیتهای ورزشی نموده و در اسرع وقت اقدام به تمرین برای عضلههای جلو و پشت ران مینماید. در برخی مواقع استفاده از یک بانداژ حمایتی گچی تجویز میگردد و این نوع درمان برای چند هفته به طول میانجامد. در پارگی کامل یا درجه ۳، بیحرکتی در قالب گچی برای چند هفته تجویز و به دنبال آن ۳ هفته قالب گچی متحرک مورداستفاده قرار میگیرد. این نوع درمان بهعنوان درمان جایگزین جراحی یا درمان غیرتهاجمی بهکاربرده میشود. در جهت حفظ عملکرد عضلهای ران، تمرینها و ورزشهای خاص عضلانی توسط پزشک معالج تجویز میشود. تمرینها باعث افزایش قدرت عضلات، افرایش توان و نیز افزایش دامنه حرکتی در مفصل زانو خواهد شد.
مگنت تراپی سبب تسکین درد، کاهش ورم و بهبود عملکرد مفصل میشود.
فیزیوتراپی پارگی رباط صلیبی
- حرکات ورزشی به منظور بهبودِ انعطاف پذیری و استقامتِ زانو
- ماساژ بافت نرم
- متحرک سازی مفصل
- سوزن خشک
- الکتروتراپی
- بستن نوارچسب (tape)
- بستن بریس
- استفاده از عصا
- یخ درمانی یا گرمادرمانی
- توصیههای در مورد کنترل التهاب
- آب درمانی
- اصلاح بیومکانیکی
- بازگشت تدریجی به برنامه ورزشی یا فعالیت
اولتراسوند
اولتراسوند اغلب برای ارائه گرمایش عمیق به ساختارهای بافت نرم بدن مورد استفاده قرار میگیرد. گرمایش عمیق تاندونها، عضلات یا رباطهایی باعث افزایش گردش خون در بافتها میشود که به فرآیند درمان پارگی رباط کمک بسیاری میکند. افزایش دمای بافت با روش اولتراسوند همچنین برای کمک به کاهش درد مورد استفاده قرار میگیرد.
مگنت تراپی با بهبود گردش خون به درمان این عارضه کمک میکند. ایجاد جریان خون نرمال به دریافت اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز برای فرآیند بهبودی کمک میکند. همچنین انرژی مغناطیسی، فعالیتهای متابولیکی که در تخریب سلول و التهاب نقش دارند را به حداقل میرساند.
